Partnerzy

Astro-Miejsca


URANIA

astroturystyka

100 lat IAU

IAU

Centrum Nauki Kepler

Planetarium Wenus

ERC

Centrum Nauk Przyrodniczych

Orion,serwis,astronomii,PTA

POLSA

Astronomia Nova

Astronarium

forum astronomiczne

IPCN

Portal AstroNet

Puls Kosmosu

Forum Meteorytowe

kosmosnautaNET

kosmosnautaNET

Nauka w Polsce

astropolis

astromaniak

PTMA

PTR

heweliusz

heweliusz

ESA

Astronomers Without Borders

Hubble ESA

Space.com

Space Place

Instructables

Tu pełno nauki

Konkursy

Olimpiady Astronomiczne
Olimpiada Astronomiczna przebiega w trzech etapach.
Zadania zawodów I stopnia są rozwiązywane w warunkach pracy domowej. Zadania zawodów II i III stopnia mają charakter pracy samodzielnej. Zawody finałowe odbywają się w Planetarium Śląskim. Tematyka olimpiady wiąże ze sobą astronomię, fizykę i astronomiczne aspekty geografii. Olimpiady Astronomiczne


Urania Postępy Astronomii - konkurs dla szkół


astrolabium

Organizatorem konkursu astronomicznego jest Fundacja dla Uniwersytetu Jagiellońskiego a patronat nad akcją sprawuje Obserwatorium Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika będące instytutem Wydziału Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie.
Zobacz szczegóły »

astrolabium

konkurs, astronomiczny

AstroSklepy

Serwis Astro - 30 lat AstroDoświadczenia!

Astro Schopy
 Firma ScopeDome

Planeta Oczu

Astrocentrum

Wszystko o Nas

Logo SA GW, autor Jacek Patka





Forum Astronomiczne PL


BOINC

Classroom

FB

Księżyc


Data: 28-3-2024 09:43:39

faza

Słońce

Na niebie


La Lune

Mapa Nieba

Stellarium Web

TheSkyLive

Położenie JWST
Where is WEBB


ARTEMIS
ARTEMIS-1


Położenie ISS
The current position of the ISS
tranzyty ISS


The current position of the ISS

Misja KEPLER

ZOONIVERSE odkrywanie planet

EPUP
5282 planet

Astropogoda

Pogoda



sat24, chmury, pogoda


wyładowania atmosferyczne


III Prawo Keplera




Czytelnia


dwumiesięcznik

Urania, numery archiwalne,przedwojenne

Light Pollution

M-WiFi

gwiazdy,zmienne,poradnik,gazeta,pdf,astronomia,pomiary

vademecum, miłośnika, astronomii, dwumiesięcznik, astronomia

astronomia amatorska

Astronautilius

KTW'

kreiner, ziemia i wszechświat

poradnik, miłośnika, astronomii, książka, Tomasz, Rożek

poradnik, miłośnika, astronomii, książka, Rudż, Przemysław

atlas, nieba, książka, astronomia

atlas, księżyca, książka, astronomia

Poradnik Miłośnika Astronomii

Mądre Książki

Losowa Fotka

ALMA zbadała tajemnice dżetów z gigantycznych czarnych dziur

eso ESO Composite view of the galaxy NGC 1433 from ALMA and Hubble.
This detailed view shows the central parts of the nearby active galaxy NGC 1433. The dim blue background image, showing the central dust lanes of this galaxy, comes from the NASA/ESA Hubble Space Telescope. The coloured structures near the centre are from recent ALMA observations that have revealed a spiral shape, as well as an unexpected outflow, for the first time.
Credit:ALMA (ESO/NAOJ/NRAO)/NASA/ESA/F. Combes
Dwa międzynarodowe zespoły badawcze astronomów wykorzystały moc Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) do zbadania dżetów z olbrzymich czarnych dziur w centrach galaktyk i do obserwacji w jaki sposób obiekty te wpływają na swoje otoczenie. Uzyskano najlepszy obraz gazu molekularnego wokół pobliskiej, spokojnej czarnej dziury, a także niespodziewany przebłysk podstawy potężnego dżetu w pobliżu odległej czarnej dziury.


W sercach prawie wszystkich galaktyk we Wszechświecie istnieją supermasywne czarne dziury – o masach do kilku miliardów mas Słońca – także w naszej własnej galaktyce, Drodze Mlecznej. W odległej przeszłości te dziwaczne obiekty były bardzo aktywne, pochłaniając niesamowite ilości materii ze swojego otoczenia, bardzo mocno świecąc i wyrzucając niewielką część materii poprzez potężne dżety. W obecnym Wszechświecie większość supermasywnych czarnych dziur jest znacznie mniej aktywna niż w młodości, ale oddziaływanie pomiędzy dżetami, a otoczeniem ciągle ma wpływ na ewolucję galaktyki.

ESO The distant active galaxy PKS 1830-211 from Hubble and ALMA
This image from the NASA/ESA Hubble Space Telescope shows the distant active galaxy PKG 1830-211. It shows up as an unremarkable looking star-like object, hard to spot among the many much closer real stars in this picture. Recent ALMA observations show both components of this distant gravitational lens and are marked in red on this composite picture.
Credit: ALMA (ESO/NAOJ/NRAO)/NASA/ESA/I. Martí-Vidal

Dwa nowe badania, oba opublikowane dzisiaj w czasopiśmie Astronomy & Astrophysics, wykorzystały ALMA do zbadania dżetów czarnych dziur w dwóch bardzo różnych skalach: pobliskiej i względnie spokojnej czarnej dziury w galaktyce NGC 1433 oraz bardzo odległego i aktywnego obiektu oznaczonego jako PKS 1830-211.

„ALMA ujawniła zaskakującą spiralną strukturę w gazie molekularnym blisko centrum NGC 1433” powiedział Françoise Combes (Observatoire de Paris, Francja), który jest głównym autorem pierwszej publikacji. „Wyjaśnia to w jaki sposób spływa materia, która zasila czarną dziurę. Dzięki wyraźnym nowym obserwacjom z ALMA, odkryliśmy dżet materii poruszający się od czarnej dziury i rozciągnięty na zaledwie 150 lat świetlnych. Jest to najmniejszy tego typu wypływ molekularny zaobserwowany w zewnętrznej galaktyce.”

Odkrycie wypływu, który jest unoszony przez dżet z centralnej czarnej dziury, pokazuje w jaki sposób dżety mogą powstrzymać procesy powstawania gwiazd i regulować wzrost centralnych zgrubień galaktyk [1].

ESO The nearby active galaxy NGC 1433 from ALMA and Hubble
The main image, showing the nearby active galaxy NGC 1433, comes from the NASA/ESA Hubble Space Telescope. The coloured structures near the centre shown in the insert are from recent ALMA observations that have revealed a spiral shape, as well as an unexpected outflow, for the first time.
Credit: ALMA (ESO/NAOJ/NRAO)/NASA/ESA/F. Combes

W PKS 1830-211, Ivan Martí-Vidal (Chalmers University of Technology, Onsala Space Observatory, Onsala, Szwecja), wraz ze swoim zespołem, również zaobserwowali supermasywną czarną dziurę z dżetem, ale znacznie jaśniejszą i bardziej aktywną, we wczesnym Wszechświecie [2]. Jest nietypowa ze względu na to, że jej jasne światło w drodze do Ziemi przechodzi przez masywną galaktykę i jest rozdzielane na dwa obrazy dzięki soczewkowaniu grawitacyjnemu [3].

Od czasu do czasu supermasywne czarne dziury nagle pochłaniają wielkie ilości masy [4], co zwiększa moc dżetu i podwyższa promieniowanie w bardzo wysokich energiach. Dzięki przypadkowi sieć ALMA uchwyciła jedno z takich zdarzeń w PKS 1830-211.

„Obserwacje niestrawności czarnej dziury za pomocą ALMA były w tym przypadku zupełnie nieoczekiwane. Obserwowaliśmy PKS 1830-211 z innego powodu, a następnie zauważyliśmy niewielkie zmiany koloru i intensywności pomiędzy zdjęciami soczewki grawitacyjnej. Bardzo staranna analiza tego niespodziewanego zachowania doprowadziła nas do wniosku, że dzięki szczęśliwemu trafowi zaobserwowaliśmy moment, w którym świeża materia przemieściła się do podstawy dżetu czarnej dziury” mówi Sebastien Muller, współautor drugiej publikacji.

Zespół sprawdził także czy to gwałtowne wydarzenie zostało zaobserwowane przez inne teleskopy i był zaskoczony, gdy odnalazł bardzo wyraźne sygnały promieniowania gamma, zarejestrowane dzięki obserwacjom monitorującym satelity Fermi-LAT. Proces, który spowodował zwiększenia promieniowania na długich falach ALMA był odpowiedzialny za znaczące podbicie światła w dżecie aż do najwyższych energii we Wszechświecie [5].

„Po raz pierwszy został ustalony tak wyraźny związek pomiędzy promieniowaniem gamma, a submilimetrowymi falami radiowymi, jak to miało miejsce w rzeczywistej podstawie dżetu czarnej dziury” dodał Sebastien Muller.

Dwie nowe obserwacje są dopiero początkiem badań ALMA na temat działania dżetów z supermasywnych czarnych dziur, tych bliskich i tych dalekich. Zespół Combesa już prowadzi za pomocą ALMA badania innej pobliskiej galaktyki aktywnej, a unikalny obiekt PKS 1830-211 będzie zapewne przedmiotem przyszłych badań za pomocą ALMA i innych teleskopów.

„Nadal musimy dużo nauczyć się na temat tego, w jaki sposób czarne dziury tworzą olbrzymie energetyczne dżety materii i promieniowania” podsumowuje Ivan Martí-Vidal.”Ale najnowsze wyniki, uzyskane jeszcze przed skompletowaniem pełnej sieci ALMA, pokazują, że jest to niespotykanie potężne narzędzie do badania dżetów – odkrycia dopiero się zaczynają!”

Uwagi

[1] Proces ten, zwany sprzężeniem zwrotnym, może wyjaśnić zagadkowy związek pomiędzy masą czarnej dziury w centrum galaktyki, a masą otaczającego ją zgrubienia galaktycznego. Czarna dziura akreuje gaz i staje się bardziej aktywna, ale wytwarza następnie dżety, które usuwają gaz z jej otoczenia i powstrzymują procesy powstawania gwiazd.

[2] PKS 1830-211 ma przesunięcie ku czerwieni 2,5, co oznacza, że światło musiało podróżować przez około 11 miliardów lat zanim dotarło do nas. Światło, które obserwujemy zostało wyemitowane gdy Wszechświat miał zaledwie 20% obecnego wieku. Dla porównania światło od NGC 1433 potrzebuje zaledwie 30 milionów lat, aby dotrzeć do Ziemi, co jest bardzo krótkim czasem w kontekście wieku galaktyk.

[3] Ogólna teoria względności Einsteina przewiduje, że promienie świetlne są uginane gdy przechodzą w pobliżu masywnego obiektu, takiego jak galaktyka. Efekt ten zwany jest soczewkowaniem grawitacyjnym. Od pierwszego zaobserwowanego w 1979 przypadku odkryto już wiele soczewek grawitacyjnych. Soczewkowanie może tworzyć obrazy wielokrotne, a także zniekształcać i powiększać źródła światła znajdujące się w tle.

[4] Spadająca materia może być gwiazdą albo obłokiem molekularnym. Tego typu spadający obłok został zaobserwowany w centrum Drogi Mlecznej (eso1151, eso1332).

[5] Energia ta jest emitowana jako promieniowanie gamma o najkrótszych galach i najwyższych energiach spośród promieniowania elektromagnetycznego.

Więcej informacji

Międzynarodowy kompleks astronomiczny ALMA działa w ramach partnerstwa pomiędzy Europą, Ameryką Północną i Azją Wschodnią, we współpracy z Chile. ALMA jest finansowana w Europie przez Europejskie Obserwatorium Południowe (ESO), w Ameryce Północnej przez U.S. National Science Foundation (NSF), we współpracy z National Research Council of Canada (NRC) oraz National Science Council of Tajwan (NSC), a w Azji Wschodniej przez National Institutes of Natural Sciences (NINS) of Japan, we współpracy z Academia Sinica (AS) in Taiwan. Konstrukcja i użytkowanie ALMA w imieniu Europy jest kierowane przez ESO, w imieniu Ameryki Północnej przez National Radio Astronomy Observatory (NRAO), zarządzane przez Associated Universities, Inc. (AUI), a w imieniu Azji Wschodniej przez National Astronomical Observatory of Japan (NAOJ). Joint ALMA Observatory (JAO) umożliwia wspólne kierowanie i zarządzanie konstrukcją, testowaniem i użytkowaniem ALMA.

Wyniki projektów badawczych zaprezentowano w dwóch artykułach: “ALMA observations of feeding and feedback in nearby Seyfert galaxies: an AGN-driven outflow in NGC1433”, F. Combes et al. oraz “Probing the jet base of the blazar PKS 1830−211 from the chromatic variability of its lensed images: Serendipitous ALMA observations of a strong gamma-ray flare”, I. Martí-Vidal et al. Obie publikacje ukażą się w czasopiśmie Astronomy & Astrophysics.

Skład pierwszego zespołu badawczego: F. Combes (Observatoire de Paris, Francja), S. García-Burillo (Observatorio de Madrid, Hiszpania), V. Casasola (INAF–Istituto di Radioastronomia, Mediolan, Włochy), L. Hunt (INAF–Osservatorio Astrofisico di Arcetri, Florencja, Włochy), M. Krips (IRAM, Saint Martin d’Hère, Francja), A. J. Baker (Rutgers, the State University of New Jersey, Piscataway, USA), F. Boone (CNRS, IRAP, Toulouse, Francja), A. Eckart (Universität zu Köln, Niemcy), I. Marquez (Instituto de Astrofísica de Andalucía, Granada, Hiszpania), R. Neri (IRAM), E. Schinnerer (Max-Planck-Institut für Astronomie, Heidelberg, Niemcy) oraz L. J. Tacconi (Max-Planck-Institut für extraterrestrische Physik, Garching bei München, Niemcy).

Skład drugiego zespołu badawczego: I. Martí-Vidal (Chalmers University of Technology, Onsala Space Observatory, Onsala, Szwecja), S. Muller (Onsala), F. Combes (Observatoire de Paris, Francja), S. Aalto (Onsala), A. Beelen (Institut d’Astrophysique Spatiale, Université Paris-Sud, Francja), J. Darling (University of Colorado, Boulder, USA), M. Guélin (IRAM, Saint Martin d’Hère, France; Ecole Normale Supérieure/LERMA, Paryż, Francja), C. Henkel (Max-Planck-Institut für Radioastronomie [MPIfR], Bonn, Niemcy; King Abdulaziz University, Jeddah, Arabia Saudyjska), C. Horellou (Onsala), J. M. Marcaide (Universitat de València, Hiszpania), S. Martín (ESO, Santiago, Chile), K. M. Menten (MPIfR), Dinh-V-Trung (Vietnam Academy of Science and Technology, Hanoi, Wietnam) oraz M. Zwaan (ESO, Garching, Niemcy).

ESO jest wiodącą międzyrządową organizacją astronomiczną w Europie i najbardziej produktywnym obserwatorium astronomicznym na świecie. Jest wspierane przez 15 krajów: Austria, Belgia, Brazylia, Czechy, Dania, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Niemcy, Portugalia, Szwajcaria, Szwecja, Wielka Brytania oraz Włochy. ESO prowadzi ambitne programy dotyczące projektowania, konstrukcji i użytkowania silnych naziemnych instrumentów obserwacyjnych, pozwalając astronomom na dokonywanie znaczących odkryć naukowych. ESO odgrywa wiodącą rolę w promowaniu i organizowaniu współpracy w badaniach astronomicznych. ESO zarządza trzema unikalnymi, światowej klasy obserwatoriami w Chile: La Silla, Paranal i Chajnantor. W Paranal ESO posiada Bardzo Duży Teleskop (Very Large Telescope), najbardziej zaawansowane na świecie astronomiczne obserwatorium w świetle widzialnym oraz dwa teleskopy do przeglądów. VISTA pracuje w podczerwieni i jest największym na świecie instrumentem do przeglądów nieba, natomiast VLT Survey Telescope to największy teleskop dedykowany przeglądom nieba wyłącznie w zakresie widzialnym. ESO jest europejskim partnerem dla rewolucyjnego teleskopu ALMA, największego istniejącego projektu astronomicznego. ESO planuje obecnie 39-metrowy Ogromnie Wielki Teleskop Europejski (European Extremely Large optical/near-infrared Telescope - E-ELT), który stanie się “największym okiem świata na niebo”.

Linki

Krzysztof Czart
Centrum Astronomii UMK
Brak komentarzy. Może czas dodać swój?

Dodaj komentarz

Zaloguj się, aby móc dodać komentarz.

Oceny

Tylko zarejestrowani użytkownicy mogą oceniać zawartość strony
Zaloguj się , żeby móc zagłosować.

Brak ocen. Może czas dodać swoją?
30,127,482 unikalne wizyty