Dwa bardzo różne obłoki gazu w sąsiedniej galaktyce
Zdjęcie zostało wykonane za pomocą Bardzo Dużego Teleskopu (VLT) w Obserwatorium Paranal w Chile – najlepszym miejscu na półkuli południowej do prowadzenia obserwacji astronomicznych. Ale nawet bez pomocy teleskopów takich, jak VLT, spojrzenie w kierunku południowego gwiazdozbioru Złotej Ryby [1] w pogodną, ciemną noc, ukazuje obłok, który na pierwszy rzut oka wydaje się być chmurą w ziemskiej atmosferze.
Takie mogło być pierwsze odczucie podróżnika Ferdynanda Magellana podczas słynnej podróży na półkulę południową w 1519 roku. Mimo iż sam Magellan został zabity na Filipinach, przed powrotem wyprawy, pozostała załoga po powrocie do Europy poinformowało o istnieniu tego obłoku i jego mniejszego brata. Obie małe galaktyki zostały później nazwany na cześć Magellana. Chociaż bez wątpienia były widziane przez wcześniejszych europejskich podróżników i obserwatorów na półkuli południowej, to nie ma o nich wcześniejszych wzmianek.
Wielki Obłok Magellana (LMC) aktywnie tworzy nowe gwiazdy. Niektóre z jego obszarów gwiazdotwórczych są widoczne nawet nieuzbrojonym okiem, na przykład Mgławica Tarantula. Są też inne, mniejsze – ale nie mniej intrygujące – obszary, które widać szczegółów za pomocą teleskopów. Niniejsze nowe zdjęcie z VLT pokazuje dziwnie niedopasowaną parę: NGC 2014 i NGC 2020.
Obłok w różowym odcieniu po prawej, NGC 2014, składa się głównie ze świecącego gazu wodorowego. Zawiera gromadę młodych, gorących gwiazd. Energetyczne promieniowanie od nowych gwiazd oddziela elektrony od atomów w gazie wodorowym, jonizując go i tworząc charakterystyczną czerwoną barwę.
Oprócz silnego promieniowanie, masywne, młode gwiazdy wytwarzają także potężne wiatry gwiazdowe, które powodują rozproszenie gazu wokół tych obiektów. Po lewej od głównej gromady widać pojedyncza, jasną i bardzo gorącą gwiazdę [2], co do której wydaje się, że rozpoczęła opisany proces, tworząc wnękę, która jest otoczona przez strukturę podobną do bańki, zwaną NGC 2020. Charakterystyczny niebieskawy kolor tego zagadkowego obiektu także jest wywołany promieniowaniem od gorącej gwiazdy – tym razem jonizowany jest tlen, a nie wodór.
Uderzająco różne barwy NGC 2014 i NGC 2020 są wynikiem różnego składu chemicznego otaczającego gazu oraz różnych temperatur gwiazd, które powodują świecenie obłoków. Odległości pomiędzy gwiazdami, a odpowiednimi obłokami gazu także mają znaczenie.
LMC znajduje się jedynie 163 000 lat świetlnych od nasze galaktyki, Drogi Mlecznej, a to bardzo blisko w kosmicznej skali. Ta bliskość sprawia, że jest bardzo ważnym obiektem dla astronomów, gdyż można go badać w znacznie dokładniejszych szczegółach niż bardziej odległe systemy. Była to jedna z motywacji dla budowy teleskopów na półkuli południowej, co doprowadziło do utworzenia ESO ponad 50 lat temu. Mimo że olbrzymi w ludzkiej skali, LMC zawiera mniej niż jedną dziesiątą masy Drogi Mlecznej i rozciąga się na zaledwie 14 tysięcy lat świetlnych – dla porównania Droga Mleczna ma około 100 tysięcy lat świetlnych. Astronomowie określają LMC jako nieregularną galaktykę karłowatą. Jej nieregularność, w połączeniu z wyraźną centralną poprzeczką gwiazd, sugerują, że to oddziaływania z Drogą Mleczną i inną sąsiednią galaktyką, Małym Obłokiem Magellana, mogły spowodować ten chaotyczny kształt.
Zdjęcie zostało uzyskane za pomocą dyspersyjnego spektrografu widzialnego i ultrafioletowego FORS 2, instrumentu zamontowano na VLT jako część programu Kosmicznej Klejnoty ESO [3].
[1] Mimo, że konstelacja ta jest często identyfikowana jako ryba miecznik, to mniej znana koryfena może pasować znacznie lepiej. Więcej informacji znajduje się tutaj.
[2] Gwiazda ta jest przykładem rzadkiej klasy gwiazd Wolfa-Rayeta. Te krótko żyjące obiekty są bardzo gorące – ich powierzchnie mogą być dziesięć razy bardziej gorące niż powierzchnia Słońca – i bardzo jasne. Dominują w regionie wokół siebie.
[3] Niniejsze zdjęcie pochodzi z programu Kosmiczne Klejnoty ESO, inicjatywy popularnonaukowej, w ramach której w celach edukacyjnych i promocyjnych uzyskiwane są za pomocą teleskopów ESO zdjęcia interesujących, intrygujących lub wizualnie atrakcyjnych obiektów. Program korzysta z czasu teleskopów, który nie może być użyty do obserwacji naukowych. Wszystkie zebrane dane mogą również nadawać się do celów naukowych i są dostępne dla astronomów poprzez archiwum naukowe ESO.
ESO jest wiodącą międzyrządową organizacją astronomiczną w Europie i najbardziej produktywnym obserwatorium astronomicznym na świecie. Jest wspierane przez 15 krajów: Austria, Belgia, Brazylia, Czechy, Dania, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Niemcy, Portugalia, Szwajcaria, Szwecja, Wielka Brytania oraz Włochy. ESO prowadzi ambitne programy dotyczące projektowania, konstrukcji i użytkowania silnych naziemnych instrumentów obserwacyjnych, pozwalając astronomom na dokonywanie znaczących odkryć naukowych. ESO odgrywa wiodącą rolę w promowaniu i organizowaniu współpracy w badaniach astronomicznych. ESO zarządza trzema unikalnymi, światowej klasy obserwatoriami w Chile: La Silla, Paranal i Chajnantor. W Paranal ESO posiada Bardzo Duży Teleskop (Very Large Telescope), najbardziej zaawansowane na świecie astronomiczne obserwatorium w świetle widzialnym oraz dwa teleskopy do przeglądów. VISTA pracuje w podczerwieni i jest największym na świecie instrumentem do przeglądów nieba, natomiast VLT Survey Telescope to największy teleskop dedykowany przeglądom nieba wyłącznie w zakresie widzialnym. ESO jest europejskim partnerem dla rewolucyjnego teleskopu ALMA, największego istniejącego projektu astronomicznego. ESO planuje obecnie 39-metrowy Ogromnie Wielki Teleskop Europejski (European Extremely Large optical/near-infrared Telescope - E-ELT), który stanie się “największym okiem świata na niebo”.