MOST — co to jest?

Mija właśnie 5 lat od umieszczenia na orbicie satelity MOST. Wśród znacznej w tej chwili liczby satelitów astronomicznych jest on z jednej strony raczej zwykły, gdyż wykonuje fotometrię gwiazd w świetle optycznym, lecz z drugiej strony wyjątkowy — bo bardzo mały. Ma on zresztą polskie „koneksje” poprzez autora tych słów (o tym na końcu artykułu), więc warto go opisać, póki jeszcze ciągle działa, jako że zamierzony czas jego pracy dwu lat już dawno minął…

MOST (Microvariability and Oscillations of STars albo Microvariabilite et Oscilations STellaires) jest małym (60×60×24cm) i tanim (10 mln $ kanadyjskich, o tym dalej) satelitą astronomicznym. Jego instrument to 15-cm teleskop Maksutowa z detektorem CCD i jednym filtrem optycznym. Konstrukcja i szczególna orbita zaprojektowane zostały tak, aby można było obserwować fotometrycznie, w sposób ciągły, przez tygodnie do 2 miesięcy, pojedyncze, jasne gwiazdy z nieba ekliptycznego. Wymagana dokładność obserwacji była z założenia lepsza od 0,001 mag. (0,1%) na pojedynczy, 10-sekundowy pomiar gwiazdy jaśniejszej od 6 mag.

MOST nie zbiera obrazów nieba i ma tylko jeden cel, którym jest wysoka dokładność pomiarów fotometrycznych i ciągłość obserwacji jednego obiektu. Rozszerzenie obserwacji na kilka, a obecnie nawet na kilkadziesiąt obiektów pola CCD jest swego rodzaju „bonusem”. W pewnym sensie MOST to zaprzeczenie słynnego Hubble Space Telescope: jest mały, podczas gdy HST ma wielkość autobusu, i może obserwować bez przerw, zaś HST przez 2/3 swojej 90-minutowej orbity patrzy w Ziemię i musi za każdym obiegiem na nowo odszukać swój obszar do obserwacji.

MOST w momencie wystrzelenia w roku 2003 był pierwszym całkowicie kanadyjskim satelitą naukowym po długiej, 30-letniej przerwie, po bardzo obiecujących początkach. Przez ostatnie lata większość naukowych eksperymentów kanadyjskich dokonywano albo z pokładów satelitów amerykańskich, albo jako udział częściowy Kanady w takich przedsięwzięciach. Należąc do klasy „mikrosatelitów” (poniżej 100 kg), jest najmniejszym ze wszystkich satelitów astronomicznych. Zaprzeczał od początku ustalonemu przed dziesiątki lat poglądowi, że satelita astronomiczny musi być okazały i kosztowny, głównie ze względu na wysoki poziom stabilizacji, co zwykle najłatwiej było zapewnić przez duży moment bezwładności, a więc dużą masę i znaczne rozmiary.