Jak co miesiąc przedstawiamy kalendarium zjawisk mających miejsce na niebie. Wszystkie na pewno godne są naszego zainteresowania. Kalendarz opracowana jak zwykle jest przez dr Tomasza Ściężora, który dba o to by nie brakowało nam wrażeń przez kolejny miesiąc.

Wśród atrakcji mamy możliwość obserwacji praktycznie wszystkich planet, z wyjątkiem planety karłowatej Plutona, który jest zbyt blisko Słońca. Wymaga to naszej pracy przez całą noc, jako że Wenus i Saturn widoczne są nad ranem a Mars w drugiej połowie nocy.

W tym miesiącu widoczne są cztery roje meteorów, więc atrakcji nie zabraknie. Na niebie będzie można zaobserwować bolidy o dużej jasności, trzeba tylko uzbroić się w cierpliwość myśliwego.

---

Słońce

Dni są coraz krótsze, co widać po momentach wschodu i zachodu Słońca w Warszawie. Dnia 1 listopada Słońce wschodzi o 5^h31^m, zachodzi o 15^h07^m, a 30 listopada wschodzi o 6^h21^m, zachodzi o 14^h28^m.

Księżyc

Bezksiężycowe noce będziemy mieli w połowie listopada, bowiem kolejność faz Księżyca jest w tym miesiącu następująca: pełnia 2^d19^h14^m, ostatnia kwadra 9^d15^h56^m, nów 16^d19^h14^m i pierwsza kwadra 24^d21^h39^m. W perygeum Księżyc znajdzie się 7 listopada o 7^h31^m, natomiast w apogeum 22 listopada o 20^h08^m.

Planety, planety karłowate i planetoidy

Merkury znajduje się na niebie w pobliżu Słońca i jest niewidoczny.

Nad ranem, bardzo nisko nad południowo-wschodnim horyzontem, można próbować dostrzec Wenus jako „Gwiazdę Poranną” o jasności -3,9^m. Warunki widoczności planety w ciągu miesiąca szybko się pogarszają — o ile na początku listopada na początku świtu cywilnego, tj. około godzinę przed wschodem Słońca, znajdziemy ją na wysokości prawie 10° nad horyzontem, to pod koniec miesiąca wysokość ta będzie wynosić już tylko 2°, co praktycznie uniemożliwi dostrzeżenie planety na tle zorzy porannej. Przez teleskop dostrzeżemy tarczę planety o średnicy 10'' w fazie zbliżonej do pełni.

W drugiej połowie nocy, wysoko na niebie w gwiazdozbiorze Raka znajdziemy Marsa świecącego z jasnością 0^m. Przez teleskop zobaczymy, obdarzoną wyraźną fazą tarczę planety, o średnicy 10'', co umożliwi już dostrzeżenie szczegółów powierzchniowych przez większe teleskopy amatorskie.

W pierwszej połowie nocy w gwiazdozbiorze Koziorożca znajdziemy Jowisza, świecącego z jasnością -2,3^m. W ciągu miesiąca warunki widoczności planety praktycznie nie ulegają zmianie. Przez teleskop możemy obserwować tarczę Jowisza o średnicy 40'', zmiany w układzie chmur planety oraz zjawiska w systemie jej księżyców galileuszowych.

Nad ranem, wysoko na niebie w gwiazdozbiorze Panny, widoczny jest Saturn świecący z jasnością 1,0^m. Duża wysokość planety nad horyzontem ułatwia teleskopowe obserwacje struktur w jej atmosferze. W listopadzie krawędź pierścieni Saturna nie jest już skierowana dokładnie w kierunku Ziemi, jednak nadal ich mała jasność ułatwia dostrzeżenie słabych księżyców planety nawet przez niewielkie teleskopy amatorskie.

W pierwszej połowie nocy, w gwiazdozbiorze Wodnika, można obserwować Urana jako „gwiazdę” o jasności 5,8^m.

Wieczorem w gwiazdozbiorze Koziorożca, na wysokości 20° nad południowym horyzontem (półtorej godziny po zachodzie Słońca), można natomiast obserwować Neptuna jako „gwiazdę” o jasności 7,9^m.

Planeta karłowata (134340) Pluton znajduje się na niebie zbyt blisko Słońca i jest niewidoczna.

W listopadzie w pobliżu opozycji znajdują się jasne planetoidy (jaśniejsze od 9,0^m):

(3) Juno, (jasność 8,5^m): 7 XI: 23^h41,5^m, -10°57'; 17 XI: 23^h45,0^m, -11°08'; 27 XI: 23^h51,3^m, -10°53'.

(18) Melpomene, (jasność 8,4^m): 7 XI: 1^h14,8^m, -11°14'; 17 XI: 1^h13,3^m, -10°55'; 27 XI: 1^h15,0^m, -10°01'.

Meteory

Od 25 września do 25 listopada promieniują meteory z kompleksu Taurydów, związanego z kometą krótkookresową 2P/Encke: Południowe Taurydy (STA) i Północne Taurydy (NTA). Radianty meteorów leżą w gwiazdozbiorze Byka i mają odpowiednio współrzędne: α = 3^h28^m, δ = +13° oraz α = 3^h52^m, δ = +22°. Maksimum aktywności STA przypada 5 listopada, natomiast NTA 12 listopada. W obrębie omawianych rojów stosunkowo często występują jasne bolidy, w bieżącym roku możliwa jest ich wzmożona aktywność. Tym razem wieczornym obserwacjom STA nie będzie przeszkadzał Księżyc zbliżający się do ostatniej kwadry. W momencie maksimum NTA zbliżający się do nowiu Księżyc tym bardziej nie będzie przeszkadzał w obserwacjach tego roju.

Od 10 do 21 listopada promieniują meteory z roju Leonidów (LEO), związanego z kometą 55P/Tempel-Tuttle. Radiant meteorów leży w gwiazdozbiorze Lwa i ma współrzędne: α = 10^h08^m, δ = +22°. Główne maksimum aktywności przypada w tym roku 17 listopada o 15:10 UT, jednak możliwe jest wystąpienie innych maksimów, również w nocy z 17 na 18 listopada co jest tym ważniejsze, że w obserwacjach nie będzie przeszkadzał Księżyc tuz po nowiu.

Od 15 do 25 listopada promieniują meteory z roju alfa-Monoceroty­dów (AMO). Radiant meteorów leży w gwiazdozbiorze Jednorożca i ma współrzędne: α = 7^h48^m, δ = +01°. Maksimum aktywności przypada 21 listopada o 15:25 UT. Jest to rój o małej aktywności, jednak często sprawia niespodzianki. W 1995 r. przez pięć minut ZHR (zenitalna liczba godzinna) wynosiła dla niego aż ok. 420, a cały rozbłysk trwał 30 minut. Analiza analogicznych zjawisk pozwala przypuszczać, że występują one okresowo co 10 lat. W 2005 r., 2006 i 2007 r. nie zaobserwowano jednak znacząco wyższej aktywności roju, co może oznaczać, że aktualna orbita strumienia nie przecina się z orbitą Ziemi. Oczywiście możliwe są również niespodzianki Obserwacjom tego bardzo ciekawego roju nie będzie przeszkadzał Księżyc zbliżający się do pierwszej kwadry.

* * *

1^d07^h

Maksymalna libracja Księżyca (8,3°) w kierunku krateru Schickard (zacieniony).

3^d

Księżyc Saturna Tytan w maksymalnej elongacji wschodniej.

3^d02^h28^m

Gwiazda zmienna η Aql (cefeida) osiąga maksimum jasności (3,5^m)

4^d

Gwiazda zmienna długookresowa R Hya (miryda) (13^h29,7^m, -23°17') osiąga maksimum jasności (4,5^m).

4^d17^h

Neptun nieruchomy w rektascensji.

4^d23^h07^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa WW Aur osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,8^m do 6,6^m

5^d03^h

Merkury w koniunkcji górnej ze Słońcem.

7^d22^h

Minimalna libracja Księżyca (0,3°) w kierunku Mare Fecunditatis (zacienione).

8^d18^h35^m

Gwiazda zmienna ζ Gem (cefeida) osiąga maksimum jasności (3,6^m)

9^d03^h

Złączenie Marsa z Księżycem w odl. 4°.

10^d00^h19^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa WW Aur osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,8^m do 6,6^m

11^d

Księżyc Saturna Tytan w maksymalnej elongacji zachodniej.

11^d20^h43^m

Gwiazda zmienna δ Cep (cefeida) osiąga maksimum jasności (3,5^m)

12^d20^h

Złączenie Saturna z Księżycem w odl. 7°.

14^d02^h18^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa Algol (β Per) osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 2,1^m do 3,4^m

14^d22^h

Maksymalna libracja Księżyca (8,3°) w kierunku Mare Humboldtianum (zacienione).

15^d01^h31^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa WW Aur osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,8^m do 6,6^m

15^d18^h

Złączenie Wenus z Księżycem w odl. 7°.

16^d23^h07^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa Algol (β Per) osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 2,1^m do 3,4^m

17^d07^h

Złączenie Merkurego z Księżycem w odl. 4°.

17^d19^h36^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa HU Tau osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,9^m do 6,7^m

18^d22^h12^m

Gwiazda zmienna ζ Gem (cefeida) osiąga maksimum jasności (3,6^m)

19^d

Gwiazda zmienna długookresowa ο Cet (Mira) (2^h19,3^m, -2°58') osiąga maksimum jasności (3,4^m)

19^d

Księżyc Saturna Tytan w maksymalnej elongacji wschodniej.

19^d19^h56^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa Algol (β Per) osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 2,1^m do 3,4^m

19^d20^h57^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa HU Tau osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,9^m do 6,7^m

20^d

Gwiazda zmienna długookresowa RR Sgr (miryda) (19^h55,9^m, -29°11') osiąga maksimum jasności (6,8^m)

20^d02^h43^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa WW Aur osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,8^m do 6,6^m

21^d16^h

Minimalna libracja Księżyca (0,8°) w kierunku Mare Fecunditatis (oświetlone).

21^d22^h18^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa HU Tau osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,9^m do 6,7^m

22^d04^h23^m

Słońce wstępuje w znak Strzelca, jego długość ekliptyczna wynosi wówczas 240°.

23^d20^h

Złączenie Jowisza z Księżycem w odl. 3°.

23^d23^h39^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa HU Tau osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,9^m do 6,7^m

24^d04^h

Złączenie Neptuna z Księżycem w odl. 3°.

26^d01^h00^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa HU Tau osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,9^m do 6,7^m

26^d12^h

Złączenie Urana z Księżycem w odl. 4°.

27^d

Gwiazda zmienna długookresowa U Ari (miryda) (3^h11,1^m, +14°48') osiąga maksimum jasności (8,1^m).

27^d

Gwiazda zmienna długookresowa U Her (miryda) (16^h25,8^m, +18°54') osiąga maksimum jasności (7,5^m)

27^d

Księżyc Saturna Tytan w maksymalnej elongacji zachodniej.

27^d23^h05^m

Gwiazda zmienna δ Cep (cefeida) osiąga maksimum jasności (3,5^m)

28^d02^h21^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa HU Tau osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,9^m do 6,7^m

28^d18^h

Maksymalna libracja Księżyca (9,1°) w kierunku krateru Schickard (zacieniony).

29^d01^h49^m

Gwiazda zmienna ζ Gem (cefeida) osiąga maksimum jasności (3,6^m)

30^d

Gwiazda zmienna długookresowa T Her (miryda) (18^h09,1^m, +31°01') osiąga maksimum jasności (8,0^m)

30^d

Gwiazda zmienna długookresowa X Oph (miryda) (18^h38,3^m, +8°50') osiąga maksimum jasności (6,8^m).  

UWAGA:

Momenty wszystkich zjawisk podane są w czasie uniwersalnym UT (Greenwich).

Aby otrzymać datę w obowiązującym w listopadzie w Polsce „czasie zimowym”, należy dodać 1 godzinę.

Momenty złączeń planet z Księżycem podane są dla współrzędnych Warszawy. Dla każdego złączenia podano momenty największego zbliżenia obiektów na niebie. Podane są wszystkie złączenia, nie tylko widoczne w Polsce.

Współrzędne równikowe podane są dla Epoki 2000.0.

Opr. dr Tomasz Ściężor
Więcej szczegółów na stronie Uranii