I nadszedł ostatni miesiąc Międzynarodowego Roku Astronomii, miesiąc w którym będziemy mieli okazję obejrzeć wiele wspaniały zjawisk astronomicznych, w tym częściowe zaćmienie Księżyca. Możemy w tym miesiącu pokusić się o obserwacje Merkurego, ale zaznaczam, że należą one do bardzo trudnych do przeprowadzenia. Mimo, że planeta znajdzie stosunkowo daleko od Słońca jak na swoje możliwości, to jednak będzie to tylko 4 stopnie. A jak wykazuje praktyka jet to nie wiele. Możemy jednak zaliczyć się do nielicznej grupy obserwatorów tej planety, bo do wytrwałych świat należy.

Nie zawiodą nas też roje meteorów, a piękne jesienno-zimowe wieczory warto wykorzystać na obserwacje astronomiczne.

A w ostatni dzień roku niespodzianka dla wszystkich - częściowe zaćmienie Księżyca w całości widoczne w Polsce. Zapraszamy na obserwacje, gdyż warunki są bardzo dogodne i wygodne. Po astropatrzeniu w niebo zdążymy się jeszcze zabawić na Sylwestrowych szaleństwach.

---

Słońce

Słońce w swym ruchu rocznym po ekliptyce zmierza w kierunku punktu przesilenia zimowego: 21 grudnia osiąga najniższy punkt ekliptyki pod równikiem niebieskim i wstępując w znak Koziorożca rozpoczyna astronomiczną zimę. Dni są nadal coraz krótsze. W Warszawie 1 grudnia Słońce wschodzi o 6^h23^m, zachodzi o 14^h27^m, 21 grudnia wschodzi o 6^h43^m, zachodzi o 14^h25^m, a 31 grudnia wschodzi o 6^h45^m, ale zachodzi o 14^h33^m.

W dniu 31 grudnia wystąpi częściowe zaćmienie Księżyca, widoczne w Polsce.

Księżyc

Bezksiężycowe noce będziemy mieli w połowie grudnia, bowiem kolejność faz Księżyca jest w tym miesiącu następująca: pełnia 2^d07^h30^m, ostatnia kwadra 9^d00^h13^m, nów 16^d12^h02^m, pierwsza kwadra 24^d17^h36^m i ponownie pełnia 31^d19^h13^m. W perygeum Księżyc znajdzie się 4^d14^h13^m, natomiast w apogeum 20^d14^h55^m.

Planety, planety karłowate
i planetoidy

Pod koniec grudnia wieczorem, bardzo nisko nad południowo-zachodnim horyzontem, można próbować dostrzec Merkurego. W dniu 24 grudnia, pod koniec zmierzchu cywilnego, planeta wznosić się będzie na wysokości ponad 4° nad horyzontem, świecąc wtedy z jasnością 0^m. Przez teleskop można będzie zaobserwować tarczę Merkurego o średnicy 6'', w fazie zbliżonej do kwadry.

Wenus znajduje się na niebie w pobliżu Słońca i jest niewidoczna.

W ciągu miesiąca zmniejsza się wysokość Marsa nad porannym horyzontem, jednak nadal pod koniec grudnia, na początku świtu cywilnego, możemy go odnaleźć w gwiazdozbiorze Lwa na wysokości 27°. W tym samym czasie rośnie jasność planety, osiągając pod koniec miesiąca -0,7^m przy średnicy tarczy równej prawie 13''.

Przez cały miesiąc wieczorem możemy obserwować Jowisza, którego w godzinę po zachodzie Słońca znajdziemy na praktycznie stałej wysokości 22° nad południowym horyzontem, świecącego z jasnością -2,2^m.

W drugiej połowie nocy w gwiazdozbiorze Panny możemy nadal obserwować Saturna, świecącego z jasnością zaledwie +0,9^m. Mała jasność układu pierścieni nadal ułatwiać będzie dostrzeżenie słabych księżyców planety przez niewielkie teleskopy amatorskie. Już przez lornetkę dostrzeżemy Tytana (8,5^m), teleskop o średnicy 10 cm umożliwi zobaczenie Tethys (10,4^m), Dione (10,6^m), Rheę (9,9^m) i Iapetusa (od 10,3^m w maksymalnej elongacji zachodniej do 12,3^m w maksymalnej elongacji wschodniej), natomiast teleskop o średnicy 25 cm pozwoli powiększyć naszą „kolekcję” o Mimasa (13,1^m) i Enceladusa (11,6^m).

Urana można obserwować w pierwszej połowie nocy w gwiazdozbiorze Wodnika, na praktycznie stałej wysokości 34° nad południowym horyzontem.

Wieczorem można próbować dostrzec znacznie słabszego Neptuna, jednak będzie to trudne w związku z jego położeniem zaledwie 20° nad południowo-zachodnim horyzontem (w półtorej godziny po zachodzie Słońca).

Planeta karłowata (134340) Pluton nadal znajduje się na niebie w pobliżu Słońca i jest niewidoczna.

W grudniu w pobliżu opozycji nie znajdują się żadne jasne planetoidy (jaśniejsze od 9,0^m).

Meteory

Od 27 listopada do 17 grudnia promieniują meteory ze słabo zbadanego roju Monocerotydów (MON). Radiant meteorów leży w gwiazdozbiorze Jednorożca i ma współrzędne: α = 6^h40^m, δ = +8°. Maksimum aktywności MON przypada w tym roku 9 grudnia, jednak istnieją obserwacje świadczące również o drugim maksimum, ok. 16 grudnia. Strumień jest wizualnie słaby, jednak bardzo mało zbadany i pilnie wymagający obserwacji zwłaszcza, że tegorocznym obserwacjom meteorów w okresie hipotetycznego drugiego maksimum nie będzie przeszkadzał Księżyc w nowiu.

Od 7 do 17 grudnia promieniują meteory z roju Geminidów (GEM) związanego z planetoidą (prawdopodobnie „wygasłą” kometą) (3200) Phaeton. Radiant Geminidów leży w gwiazdozbiorze Bliźniąt i w momencie maksimum aktywności w dniu 14 grudnia o 5:10 UT ma współrzędne: α = 7^h28^m, δ = +33°. Strumień jest zawsze obfity, jednak jego wewnętrzna struktura pozostaje nadal słabo zbadana, toteż wymaga on obserwacji nie tylko w momencie przewidywanego maksimum. W obserwacjach tych meteorów nie będzie przeszkadzał zbliżający się do nowiu Księżyc.

Od 17 do 26 grudnia promieniują meteory z bardzo słabo zbadanego roju Ursydów (URS), związanego z kometą 8P/Tuttle. Radiant meteorów leży w gwiazdozbiorze Małej Niedźwiedzicy i ma współrzędne: α = 14^h28^m, δ = +76°. Maksimum aktywności URS przypada w tym roku 22 grudnia o 13:30 UT, jednak możliwe jest również drugie maksimum tego samego dnia o 7:14 UT. Strumień jest słaby, jednak w latach 1945 i 1986 zanotowano jego silne rozbłyski. Zwiększona aktywność, aż do ZHR równego 30 i więcej, była również obserwowana w latach 1988, 1994, 2000, 2006 i 2007. W bieżącym roku spodziewana jest również jego zwiększona aktywność, w związku z bliskością macierzystej komety. Tegorocznym obserwacjom tego interesującego roju w drugiej połowie nocy nie będzie przeszkadzał Księżyc, zbliżający się do pierwszej kwadry.

* * *

1^d19^h25^m

Gwiazda zmienna η Aql (cefeida) osiąga maksimum jasności (3,5^m)

2^d

Gwiazda zmienna długookresowa S CMi (miryda) (7^h32,7^m, +8°20') osiąga maksimum jasności (7,5^m)

2^d03^h06^m

Uran nieruchomy w rektascensji.

4^d22^h

Odkrycie gwiazdy δ Gem (3,5^m) przy ciemnym brzegu Księżyca po pełni, widoczne w całej Polsce (Szczecin 22^h04^m — Lublin 22^h11^m).

5^d

Gwiazda zmienna długookresowa R Sgr (miryda) (19^h16,7^m, -19°18') osiąga maksimum jasności (7,3^m)

5^d

Księżyc Saturna Tytan w maksymalnej elongacji wschodniej.

5^d01^h

Minimalna libracja Księżyca (0,4°) w kierunku Mare Fecunditatis (zacienione).

6^d22^h

Złączenie Marsa z Księżycem w odl. 6°.

7^d00^h50^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa Algol (β Per) osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 2,1^m do 3,4^m

7^d18^h55^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa WW Aur osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,8^m do 6,6^m

8^d

Gwiazda zmienna długookresowa V Peg (miryda) (22^h01,0^m, +6°07') osiąga maksimum jasności (8,7^m)

8^d16^h40^m

Gwiazda zmienna δ Cep (cefeida) osiąga maksimum jasności (3,5^m)

8^d23^h40^m

Gwiazda zmienna η Aql (cefeida) osiąga maksimum jasności (3,5^m)

9^d21^h39^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa Algol (β Per) osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 2,1^m do 3,4^m

10^d02^h

Złączenie Saturna z Księżycem w odl. 8°.

11^d19^h

Maksymalna libracja Księżyca (9,0°) w kierunku Mare Humboldtianum (zacienione).

12^d18^h28^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa Algol (β Per) osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 2,1^m do 3,4^m

12^d20^h07^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa WW Aur osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,8^m do 6,6^m

13^d

Księżyc Saturna Tytan w maksymalnej elongacji zachodniej.

14^d

Gwiazda zmienna długookresowa R Crv (miryda) (12^h19,6^m, -19°15') osiąga maksimum jasności (7,5^m)

14^d01^h27^m

Gwiazda zmienna δ Cep (cefeida) osiąga maksimum jasności (3,5^m)

15^d23^h

Złączenie Wenus z Księżycem w odl. 4°.

16^d

Gwiazda zmienna długookresowa RU Her (miryda) (16^h10,2^m, +25°04') osiąga maksimum jasności (8,0^m)

16^d03^h54^m

Gwiazda zmienna η Aql (cefeida) osiąga maksimum jasności (3,5^m)

17^d21^h19^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa WW Aur osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,8^m do 6,6^m

18^d07^h

Złączenie Merkurego z Księżycem w odl. 0,5°.

18^d17^h

Merkury w maksymalnej elongacji wschodniej od Słońca w odległości 20°18'.

19^d04^h

Minimalna libracja Księżyca (0,9°) w kierunku Mare Australe (oświetlone).

21^d

Księżyc Saturna Tytan w maksymalnej elongacji wschodniej.

21^d09^h

Złączenie Jowisza z Neptunem w odl. 0,5°.

21^d11^h

Złączenie Jowisza z Księżycem w odl. 3°.

21^d11^h

Złączenie Neptuna z Księżycem w odl. 2°.

21^d15^h45^m

Mars nieruchomy w rektascensji.

21^d17^h47^m

Słońce wstępuje w znak Koziorożca, jego długość ekliptyczna wynosi wówczas 270°; rozpoczyna się zima astronomiczna.

22^d18^h34^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa HU Tau osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,9^m do 6,7^m

22^d22^h31^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa WW Aur osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,8^m do 6,6^m

23^d23^h

Złączenie Urana z Księżycem w odl. 5°.

24^d19^h02^m

Gwiazda zmienna δ Cep (cefeida) osiąga maksimum jasności (3,5^m)

24^d19^h55^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa HU Tau osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,9^m do 6,7^m

26^d

Gwiazda zmienna długookresowa R Gem (miryda) (7^h07,4^m, +22°42') osiąga maksimum jasności (7,1^m)

26^d08^h36^m

Merkury nieruchomy w rektascensji.

26^d13^h

Maksymalna libracja Księżyca (9,9°) w kierunku krateru Schickard (zacieniony).

26^d21^h16^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa HU Tau osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,9^m do 6,7^m

27^d23^h43^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa WW Aur osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,8^m do 6,6^m

29^d

Gwiazda zmienna długookresowa χ Cyg (miryda) (19^h50,5^m, +32°55') osiąga maksimum jasności (5,2^m)

29^d

Księżyc Saturna Tytan w maksymalnej elongacji zachodniej.

30^d

Gwiazda zmienna długookresowa R Vir (miryda) (12^h38,5^m, +6°59') osiąga maksimum jasności (6,9^m)

30^d03^h50^m

Gwiazda zmienna δ Cep (cefeida) osiąga maksimum jasności (3,5^m)

31^d

Rysunek

Schemat częściowego zaćmienia Księżyca w dniu 31 grudnia 2009 [wg F. Espenak, NASA/GSFC]. Częściowe zaćmienie Księżyca, widoczne w Europie, Azji, Afryce (z wyjątkiem części zachodniej i południowo-zachodniej), Oceanie Indyjskim, północnym Atlantyku i w obszarach arktycznych Ameryki Północnej; w pozostałej części Afryki wschodniej części Ameryki Południowej, północno-wschodniej i północno-zachodniej części Ameryki Północnej przy wschodzie Księżyca, oraz w Australii i zachodniej części Oceanu Spokojnego przy zachodzie Księżyca. Przebieg zaćmienia: początek zaćmienia półcieniowego: 17^h15^m, początek zaćmienia częściowego: 18^h52^m, maksimum zaćmienia: 19^h23^m, koniec zaćmienia częściowego: 19^h54^m, koniec zaćmienia półcieniowego: 21^h30^m. Maksymalna faza zaćmienia częściowego wyniesie 0,0820. Całe zaćmienie widoczne w Polsce wysoko nad horyzontem.  

UWAGA:

Momenty wszystkich zjawisk podane są w czasie uniwersalnym UT (Greenwich).

Aby otrzymać datę w obowiązującym w grudniu w Polsce „czasie zimowym”, należy dodać 1 godzinę.

Momenty złączeń planet z Księżycem podane są dla współrzędnych Warszawy. Dla każdego złączenia podano momenty największego zbliżenia obiektów na niebie. Podane są wszystkie złączenia, nie tylko widoczne w Polsce.

Współrzędne równikowe podane są dla Epoki 2000.0.

Opr. dr Tomasz Ściężor
Więcej szczegółów na stronie Uranii