We wrześniu niebo będzie równie ciekawe jak w sierpniu. Coraz ciemniejsze niebo pozwoli na prowadzenie dłuższych obserwacji - wcześniejsze zachody późniejsze wschody oraz zmierzch astronomiczny – w czasie których warto poświęcić uwagę kilku bardzo ciekawym obiektom. Na uwagę zasługuje Jowisz, który w tym miesiącu osiąga maksymalne rozmiary od bardzo wielu lat – 50”. Przy tej opozycji możemy nawet amatorskimi teleskopami zobaczyć tarczę jego księżyców – odkrytych przez Galileusza, oraz ich cienie rzucane na tarczę gazowego olbrzyma.

Wśród meteorów na naszą ciekawość zasługują wrześniowe perseidy. Mała znane i zbadane ale zaskakujące jak w roku 2009 meteory warte są naszych obserwacji.

Jeśli czytelnikom przydatne będą przygotowane mapki przez dr Tomasza Szczęziora, to zapraszamy do serwisu Uranii – link na końcu artykułu.

---

Słońce

Słońce w swym ruchu rocznym po ekliptyce 23 września przekracza równik niebieski w punkcie równonocy jesiennej, wstępując w znak Wagi, co rozpoczyna astronomiczną jesień. Dni stają się ciągle coraz krótsze. W Warszawie 1 września Słońce wschodzi o 3^h47^m, zachodzi o 17^h24^m, a 30 września wschodzi o 4^h35^m, zachodzi o 16^h16^m.

Księżyc

Bezksiężycowe noce będziemy mieli w pierwszej połowie września, bowiem kolejność faz Księżyca jest w tym miesiącu następująca: ostatnia kwadra 1^d17^h22^m, nów 8^d10^h30^m, pierwsza kwadra 15^d05^h50^m i pełnia 23^d09^h17^m. W perygeum Księżyc znajdzie się 8 września o 4^h02^m a w apogeum 21 września o 8^h04^m.

Planety, planety karłowate i planetoidy

W drugiej połowie września nad ranem, nisko nad wschodnim horyzontem będzie można dostrzec Merkurego. W dniu 21 września planeta, na godzinę przed wschodem Słońca, wzniesie się na wysokość 10° nad horyzontem, świecąc z jasnością -0,5^m. Przez teleskop będzie można wtedy dostrzec tarczę Merkurego o średnicy 7'' w fazie zbliżonej do kwadry. Wrzesień jest miesiącem najlepszej porannej widzialności Merkurego w 2010 r.

Na początku miesiąca, godzinę po zachodzie Słońca, na wysokości zaledwie 2° nad południowo-zachodnim horyzontem teoretycznie można jeszcze odnaleźć Wenus, jednak ginie ona już wtedy w blasku zorzy wieczornej, a w kolejnych dniach warunki obserwacyjne planety szybko się pogarszają.

Znajdujący się tylko 2° powyżej Wenus Mars również zachodzi niedługo po zachodzie Słońca i przy jasności zaledwie +1,5^m jest praktycznie niewidoczny, ginąc całkowicie w blasku zorzy wieczornej.

Jowisz widoczny jest przez całą noc, świecąc wysoko na niebie z jasnością -2,9^m na tle gwiazdozbioru Ryb. W związku z przebywaniem planety w opozycji średnica tarczy Jowisza osiąga największą w bieżącym roku wartość równą 50'', co ułatwi teleskopowe obserwacje szczegółów w atmosferze planety oraz zjawisk w układzie jej największych księżyców. Przez większe teleskopy amatorskie można będzie dostrzec tarcze księżyców galileuszowych Jowisza: Io (1,27''), Europy (1,09''), Ganimedesa (1,83'') i Callisto (1,67'').

Warunki obserwacji Saturna są identyczne jak położonej na niebie w pobliżu Wenus i przy jasności +1,0^m na wysokości 3° nad horyzontem (na początku miesiąca) jest on całkowicie niewidoczny na tle zorzy wieczornej. Z dnia na dzień warunki potencjalnej porannej widzialności Saturna szybko się pogarszają.

Przez całą noc w gwiazdozbiorze Ryb widoczny jest Uran (o jasności 5,7^m), a w pierwszej połowie nocy w gwiazdozbiorze Koziorożca możemy jeszcze obserwować Neptuna (7,8^m). Małe średnice tarcz tych planet (odpowiednio 3,7'' i 2,3'') utrudniają dostrzeżenie jakichkolwiek szczegółów powierzchniowych nawet przez większe teleskopy amatorskie, jednak już teleskop o średnicy przynajmniej 10 cm i powiększeniu 100× pozwoli na dostrzeżenie tarczy Urana oraz odróżnienie obrazu Neptuna od obrazów dyfrakcyjnych sąsiednich gwiazd o podobnych jasnościach.

Planeta karłowata (134340) Pluton jest widoczna wieczorem w gwiazdozbiorze Strzelca, jednakże jej jasność wynosi jedynie 14,5^m i do jej zaobserwowania niezbędny jest teleskop o średnicy zwierciadła przynajmniej 20 cm.

We wrześniu w pobliżu opozycji znajdują się jasne planetoidy (jaśniejsze od 9,0^m):

(6) Hebe, (jasność 7,8^m-7,7^m). 8 IX: 0^h31,1^m, -14°55'; 18 IX: 0^h26,3^m, -17°33'; 28 IX: 0^h20,0^m, -19°50'.

(8) Flora, (jasność 8,2^m-8,4^m). 8 IX: 23^h35,5^m, -13°38'; 18 IX: 23^h26,8^m, -15°01'; 28 IX: 23^h18,5^m, -16°02'.

Meteory

We wrześniu można obserwować meteory z kilku słabo zbadanych rojów o niskiej aktywności, z radiantami w gwiazdozbiorach Barana, Perseusza, Kasjopei i Woźnicy, być może związanych genetycznie z kometą Kiesa (1911 II). Od 5 do 17 września promieniują wrześniowe Perseidy [SPE]. Rój jest mało aktywny, jednak 9 września 2008 r. odnotowano rozbłysk jasnych meteorów z tego strumienia. Radiant meteorów leży w gwiazdozbiorze Perseusza i ma współrzędne: α = 4^h00^m, δ = +47°. Maksimum aktywności tego bardzo słabo zbadanego roju przypada 9 września o 15^h. W tym roku w obserwacjach opisywanych meteorów nie będzie przeszkadzał Księżyc tuż po nowiu.

Przez cały wrzesień możemy też obserwować wolne, czerwonawe i często jasne meteory z mało aktywnego, ekliptycznego Źródła Przeciwsłonecznego [ANT], dawniej wydzielane w oddzielny rój Piscidów (SPI), wiązany z kometą Morehouse'a z 1907 r. Radiant meteorów, w ciągu miesiąca przesuwający się wzdłuż ekliptyki, leży w gwiazdozbiorze Ryb w pobliżu punktu Barana i 15 września ma współrzędne: α = 0^h20^m, δ = +3°.

Dzień po dniu

1^d

Gwiazda zmienna długookresowa R Cnc (miryda) (8^h16,6^m, +11°44') osiąga maksimum jasności (6,8^m).

2^d

Gwiazda zmienna długookresowa R Sgr (miryda) (19^h16,7^m, -19°18') osiąga maksimum jasności (7,3^m)

3^d00^h14^m

Gwiazda zmienna δ Cep (cefeida) osiąga maksimum jasności (3,5^m)

3^d12^h

Merkury w koniunkcji dolnej ze Słońcem.

6^d16^h

Minimalna libracja Księżyca (5,1°) w kierunku Sinus Iridium (oświetlona).

7^d01^h14^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa 1143 Cyg osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,9^m do 6,4^m.

7^d21^h

Złączenie Merkurego z Księżycem w odl. 2°.

9^d00^h22^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa WW Aur osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,8^m do 6,6^m .

9^d18^h

Złączenie Saturna z Księżycem w odl. 8°.

11^d04^h

Złączenie Marsa z Księżycem w odl. 5°.

11^d12^h

Złączenie Wenus z Księżycem w odl. 1°.

11^d23^h32^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa HU Tau osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,9^m do 6,7^m.

12^d

Gwiazda zmienna długookresowa R Ser (miryda) (15^h50,7^m, +15°08') osiąga maksimum jasności (6,9^m).

12^d03^h

Merkury nieruchomy w rektascensji.

12^d17^h

Maksymalna libracja Księżyca (9,1°) w kierunku Mare Humboldtianum (oświetlone).

14^d00^h53^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa HU Tau osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,9^m do 6,7^m .

14^d01^h34^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa WW Aur osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,8^m do 6,6^m .

14^d20^h57^m

Gwiazda zmienna η Aql (cefeida) osiąga maksimum jasności (3,5^m).

16^d21^h41^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa Algol (β Per) osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 2,1^m do 3,4^m .

18^d18^h

Zakrycie gwiazdy ρ Cap (4,9^m) przez ciemny brzeg Księżyca przed pełnią, widoczne w całej Polsce, na wysokości około 15° nad horyzontem (Szczecin 17^h48^m — Lublin 18^h03^m).

18^d20^h08^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa U Oph osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,9^m do 6,6^m.

19^d02^h36^m

Gwiazda zmienna δ Cep (cefeida) osiąga maksimum jasności (3,5^m) .

19^d14^h

Minimalna libracja Księżyca (5,1°) w kierunku Mare Australe (oświetlone).

19^d17^h

Merkury w maksymalnej elongacji zachodniej od Słońca w odległości 17°52'.

19^d17^h

Złączenie Jowisza z Uranem w odl. 0,8°.

20^d13^h

Złączenie Neptuna z Księżycem w odl. 3°.

21^d

Gwiazda zmienna długookresowa S CrB (miryda) (15^h21,4^m, +31°22') osiąga maksimum jasności (7,3^m) .

22^d00^h

Jowisz w opozycji do Słońca.

22^d01^h12^m

Gwiazda zmienna η Aql (cefeida) osiąga maksimum jasności (3,5^m)

22^d14^h

Uran w opozycji do Słońca.

23^d

Gwiazda zmienna długookresowa RS Lib (miryda) (15^h24,3^m, -22°55') osiąga maksimum jasności (7,5^m) .

23^d03^h09^m

Słońce wstępuje w znak Wagi, jego długość ekliptyczna wynosi wówczas 180°, mamy zrównanie dnia z nocą i początek jesieni astronomicznej.

23^d07^h

Złączenie Jowisza z Księżycem w odl. 7°.

23^d08^h

Złączenie Urana z Księżycem w odl. 6°.

25^d

Gwiazda zmienna długookresowa S Her (miryda) (16^h51,9^m, +14°57') osiąga maksimum jasności (7,6^m).

26^d10^h

Maksymalna libracja Księżyca (7,4°) w kierunku krateru Schickard (oświetlony).

27^d

Gwiazda zmienna długookresowa T Aqr (miryda) (20^h49,9^m, -5°09') osiąga maksimum jasności (7,7^m).

29^d20^h11^m

Gwiazda zmienna δ Cep (cefeida) osiąga maksimum jasności (3,5^m) .

29^d23^h22^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa 1143 Cyg osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,9^m do 6,4^m .

30^d18^h

Saturn w koniunkcji ze Słońcem.

UWAGA:

Momenty wszystkich zjawisk podane są w czasie uniwersalnym UT (Greenwich).

Aby otrzymać datę w obowiązującym we wrześniu w Polsce „czasie letnim”, należy dodać 2 godziny.

Momenty złączeń planet z Księżycem podane są dla współrzędnych Warszawy. Dla każdego złączenia podano momenty największego zbliżenia obiektów na niebie. Podane są wszystkie złączenia, nie tylko widoczne w Polsce.

Współrzędne równikowe podane są dla Epoki 2000.0.

Opr. dr Tomasz Ściężor
Więcej szczegółów na stronie Uranii