W listopadzie mamy co robić w bezchmurne noce. Na nasze obserwacje czekają dwa roje meteorów: Taurydy i Leonidy. Oba bardzo ciekawe i mające dużo zjawisk. Księżyc nie specjalnie będzie przeszkadzał, przynajmniej w części nocy. Na nasze niebo zagości Wenus. W ciągu miesiąca warunki jej obserwacji będą się stale poprawiać. Stale królem nocnego nieba jest Jowisz. Warunki obserwacji szczególnie się nie zmienią, więc tylko życzyć sobie dobrej pogody. Czarne niebo na pewno nam tylko pomoże.

Słońce

Dni są coraz krótsze, co widać po momentach wschodu i zachodu Słońca w Warszawie. Dnia 1 listopada Słońce wschodzi o 5^h31^m, zachodzi o 15^h07^m, a 30 listopada wschodzi o 6^h21^m, zachodzi o 14^h28^m.

Księżyc

Bezksiężycowe noce będziemy mieli na początku listopada, bowiem kolejność faz Księżyca jest w tym miesiącu następująca: nów 6^d04^h51^m, pierwsza kwadra 13^d16^h39^m, pełnia 21^d17^h27^m i ostatnia kwadra 28^d20^h36^m. W perygeum Księżyc znajdzie się 3 listopada o 17^h23^m, w apogeum 15 listopada o 11^h48^m i ponownie w perygeum 30 listopada o 19^h10^m.

Planety, planety karłowate i planetoidy

W ostatnich dniach listopada tuż po zachodzie Słońca bardzo nisko nad zachodnim horyzontem pojawia się Merkury. Obserwacja planety jest jednak raczej niemożliwa, pomimo jasności wynoszącej aż -0,4^m, gdyż pod koniec zmierzchu cywilnego (w godzinę po zachodzie Słońca) wzniesie się ona na wysokość zaledwie 1,4° nad południowo-zachodnim horyzontem, ginąc w blasku zorzy wieczornej.

W pierwszych dniach listopada nad ranem, nad północno-wschodnim horyzontem, pojawia się Wenus jako „Gwiazda Poranna” o jasności -3,8^m. Warunki widoczności planety w ciągu miesiąca szybko się poprawiają — pod koniec listopada na godzinę przed wschodem Słońca znajdziemy ją już na wysokości 21° nad horyzontem. Przez teleskop dostrzeżemy wtedy tarczę Wenus w postaci bardzo wąskiego sierpa o średnicy 42''.

Przez cały listopad tuż po zachodzie Słońca zachodzi Mars, na początku miesiąca wznosząc się na maksymalną wysokość zaledwie 1,5° nad południowo-zachodnim horyzontem. Przy jasności +1,4^m planeta ginie w blasku zorzy wieczornej i jej obserwacja jest niemożliwa.

W pierwszej połowie nocy na granicy gwiazdozbiorów Wodnika i Ryb znajdziemy Jowisza, świecącego z jasnością -2,7^m. W ciągu miesiąca warunki widoczności planety praktycznie nie ulegają zmianie. Przez teleskop możemy obserwować tarczę Jowisza o średnicy 45'', zmiany w układzie chmur planety oraz zjawiska w systemie jej księżyców galileuszowych.

Nad ranem w gwiazdozbiorze Panny, widoczny jest Saturn świecący z jasnością +0,7^m. Warunki widzialności planety w ciągu miesiąca szybko się poprawiają — wysokość Saturna nad horyzontem, mierzona na godzinę przed wschodem Słońca, zwiększa się od 18° do 32°.

W pierwszej połowie nocy, w gwiazdozbiorze Ryb, można obserwować Urana jako „gwiazdę” o jasności 5,8^m.

Wieczorem w gwiazdozbiorze Koziorożca, na wysokości 20° nad południowym horyzontem (półtorej godziny po zachodzie Słońca), można natomiast obserwować Neptuna jako „gwiazdę” o jasności 7,9^m.

Planeta karłowata (134340) Pluton znajduje się na niebie zbyt blisko Słońca i jest niewidoczna.

W listopadzie w pobliżu opozycji znajduje się jasna planetoida (jaśniejsza od 9,0^m):

(6) Hebe, (jasność 8,5^m-8,9^m): 7 XI: 0^h06,6^m, -22°05'; 17 XI: 0^h10,1^m, -21°00'; 27 XI: 0^h16,4^m, -19°28'.

Meteory

Od 25 września do 25 listopada promieniują meteory z kompleksu Taurydów, związanego z kometą krótkookresową 2P/Encke: Południowe Taurydy (STA) i Północne Taurydy (NTA). Radianty meteorów leżą w gwiazdozbiorze Byka i mają odpowiednio współrzędne: α = 3^h28^m, δ = +13° oraz α 3^h52^m, δ = +22°. Maksimum aktywności STA przypada 5 listopada, natomiast NTA 12 listopada. W obrębie omawianych rojów stosunkowo często występują jasne bolidy, w bieżącym roku możliwa jest ich wzmożona aktywność. Tym razem obserwacjom STA nie będzie przeszkadzał Księżyc tuż przed nowiem, natomiast w momencie maksimum NTA Księżyc w pierwszej kwadrze nie będzie przeszkadzał w obserwacjach tego roju w drugiej połowie nocy.

Od 10 do 21 listopada promieniują meteory z roju Leonidów (LEO), związanego z kometą 55P/Tempel-Tuttle. Radiant meteorów leży w gwiazdozbiorze Lwa i ma współrzędne: α = 10^h08^m, δ = +22°. Główne maksimum aktywności przypada w tym roku 17 listopada o 21:15 UT, jednak możliwe jest wystąpienie innych maksimów. W obserwacjach w drugiej połowie nocy nie będzie przeszkadzał Księżyc po pierwszej kwadrze.

3^d

Gwiazda zmienna długookresowa R Hya (miryda) (13^h29,7^m, -23°17') osiąga maksimum jasności (4,5^m).

4^d00^h

Złączenie Saturna z Księżycem w odl. 8°.

4^d02^h38^m

Gwiazda zmienna η Aql (cefeida) osiąga maksimum jasności (3,5^m) .

5^d

Księżyc Saturna Tytan w maksymalnej elongacji wschodniej.

5^d07^h

Złączenie Wenus z Księżycem w odl. 1°.

6^d02^h05^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa WW Aur osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,8^m do 6,6^m.

6^d07^h

Maksymalna libracja Księżyca (6,8°) w kierunku Mare Humboldtianum (oświetlone).

7^d03^h

Złączenie Merkurego z Księżycem w odl. 2°.

7^d05^h

Neptun nieruchomy w rektascensji.

7^d22^h

Złączenie Marsa z Księżycem w odl. 2°.

11^d

Gwiazda zmienna długookresowa S CMi (miryda) (7^h32,7^m, +8°20') osiąga maksimum jasności (7,5^m) .

11^d

Gwiazda zmienna długookresowa U Cet (miryda) (2^h33,7^m, -13°09') osiąga maksimum jasności (7,5^m).

11^d18^h31^m

Gwiazda zmienna δ Cep (cefeida) osiąga maksimum jasności (3,5^m).

12^d22^h

Minimalna libracja Księżyca (5,8°) w kierunku Mare Australe (oświetlone).

13^d

Księżyc Saturna Tytan w maksymalnej elongacji zachodniej.

14^d03^h

Złączenie Neptuna z Księżycem w odl. 4°.

14^d19^h37^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa 1143 Cyg osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,9^m do 6,4^m.

16^d10^h

Złączenie Jowisza z Księżycem w odl. 6°.

16^d15^h

Wenus nieruchoma w rektascensji.

16^d15^h

Złączenie Urana z Księżycem w odl. 5°.

16^d18^h41^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa HU Tau osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,9^m do 6,7^m.

17^d03^h18^m

Gwiazda zmienna δ Cep (cefeida) osiąga maksimum jasności (3,5^m).

18^d12^h

Maksymalna libracja Księżyca (7,0°) w kierunku krateru Clavius (zacieniony).

18^d20^h02^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa HU Tau osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,9^m do 6,7^m .

18^d23^h34^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa Algol (β Per) osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 2,1^m do 3,4^m.

19^d05^h

Jowisz nieruchomy w rektascensji.

20^d16^h

Złączenie Merkurego z Marsem w odl. 2°.

21^d

Gwiazda zmienna długookresowa X Oph (miryda) (18^h38,3^m, +8°50') osiąga maksimum jasności (6,85^m).

21^d

Księżyc Saturna Tytan w maksymalnej elongacji wschodniej.

22^d10^h17^m

Słońce wstępuje w znak Strzelca, jego długość ekliptyczna wynosi wówczas 240°.

23^d

Gwiazda zmienna długookresowa T Hya (miryda) (8^h55,6^m, -9°08') osiąga maksimum jasności (7,8^m) .

24^d23^h

Minimalna libracja Księżyca (4,3?) w kierunku Oceanus Procellarum (oświetlony).

25^d

Gwiazda zmienna długookresowa R UMa (miryda) (10^h44,6^m, +68°47') osiąga maksimum jasności (7,5^m).

27^d01^h26^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa HU Tau osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,9^m do 6,7^m .

27^d20^h53^m

Gwiazda zmienna δ Cep (cefeida) osiąga maksimum jasności (3,5^m).

28^d19^h29^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa WW Aur osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,8^m do 6,6^m .

29^d

Księżyc Saturna Tytan w maksymalnej elongacji zachodniej.

30^d02^h

Odkrycie gwiazdy 87 Leo (4,8^m) przy ciemnym brzegu Księżyca po ostatniej kwadrze, widoczne w całej Polsce na wysokości 17° nad horyzontem (Zielona Góra 2^h12^m — Lublin 2^h16^m).

UWAGA:

Momenty wszystkich zjawisk podane są w czasie uniwersalnym UT (Greenwich).

Aby otrzymać datę w obowiązującym prawie całym październiku w Polsce „czasie letnim”, należy dodać 2 godziny. Po wprowadzeniu 31 października „czasu zimowego” należy dodać 1 godzinę.

Momenty złączeń planet z Księżycem podane są dla współrzędnych Warszawy. Dla każdego złączenia podano momenty największego zbliżenia obiektów na niebie. Podane są wszystkie złączenia, nie tylko widoczne w Polsce.

Współrzędne równikowe podane są dla Epoki 2000.0.

Opr. dr Tomasz Ściężor