W grudniu niezapomnianym zjawiskiem będzie zaćmienie Księżyca. Widoczne z Polski tylko jako częściowe da nam dobre przygotowanie do styczniowego zaćmienia Słońca. W drugiej połowie nocy widoczny jest Saturn, ale za to bardzo jeszcze słabo świeci.

W ostatnim miesiącu roku mamy trzy roje meteorów: Monoceratydy, Geminidy i Hydrydy

Słońce

Słońce w swym ruchu rocznym po ekliptyce zmierza w kierunku punktu przesilenia zimowego: 21 grudnia osiąga najniższy punkt ekliptyki pod równikiem niebieskim i wstępując w znak Koziorożca rozpoczyna astronomiczną zimę. Dni są nadal coraz krótsze. W Warszawie 1 grudnia Słońce wschodzi o 6^h22^m, zachodzi o 14^h27^m, 21 grudnia wschodzi o 6^h43^m, zachodzi o 14^h25^m, a 31 grudnia wschodzi o 6^h45^m, ale zachodzi o 14^h33^m.

W dniu 21 grudnia wystąpi całkowite zaćmienie Księżyca, widoczne w Polsce przy zachodzie jako częściowe.

Księżyc

Bezksiężycowe noce będziemy mieli na początku grudnia, bowiem kolejność faz Księżyca jest w tym miesiącu następująca: nów 5^d17^h36^m, pierwsza kwadra 13^d13^h59^m, pełnia 21^d08^h13^m i ostatnia kwadra 28^d04^h18^m. W apogeum Księżyc znajdzie się 13^d08^h36^m, natomiast w perygeum 25^d12^h25^m.

Planety, planety karłowate i planetoidy

W pierwszej połowie grudnia tuż po zachodzie Słońca bardzo nisko nad zachodnim horyzontem nadal można próbować obserwować Merkurego. Obserwacja planety jest jednak nadal praktycznie niemożliwa, pomimo jasności aż -0,4^m, gdyż w godzinę po zachodzie Słońca wzniesie się ona na maksymalną wysokość zaledwie 2,4° nad południowo-zachodnim horyzontem, ginąc w blasku zorzy wieczornej. Merkurego możemy jednak próbować obserwować również pod koniec grudnia, tym razem na niebie porannym. W ostatnim dniu roku, na godzinę przed wschodem Słońca, wzniesie się on na wysokość 7° nad południowo-wschodnim horyzontem, świecąc jednak wtedy z jasnością jedynie +0,3^m.

Przez cały miesiąc praktycznie nie zmieniają się warunki porannej widzialności Wenus, którą na początku świtu cywilnego (około godzinę przed wschodem Słońca) można obserwować na wysokości 23° nad południowo-wschodnim horyzontem jako „Gwiazdę Poranną” o jasności -4,6^m.

Mars znajduje się na niebie w pobliżu Słońca i jest niewidoczny.

Warunki obserwacji Jowisza w porównaniu do listopada praktycznie się nie zmieniają.

W drugiej połowie nocy w gwiazdozbiorze Panny nadal możemy obserwować Saturna, świecącego z jasnością zaledwie +0,8^m.

Urana można obserwować w pierwszej połowie nocy w gwiazdozbiorze Wodnika, na praktycznie stałej wysokości 36° nad południowym horyzontem.

Wieczorem można próbować dostrzec znacznie słabszego Neptuna, jednak będzie to trudne w związku z jego położeniem zaledwie 20° nad południowo-zachodnim horyzontem (w półtorej godziny po zachodzie Słońca). Pod koniec miesiąca wysokość planety nad horyzontem zacznie się szybko obniżać.

Planeta karłowata (134340) Pluton nadal znajduje się na niebie w pobliżu Słońca i jest niewidoczna.

W grudniu w pobliżu opozycji znajduje się jasna planetoida (jaśniejsza od 9,0^m):

(7) Iris, (jasność 8,8^m-8,2^m): 7 XII: 8^h51,2^m, +13°30'; 17 XII: 8^h50,1^m, +12°49'; 27 XII: 8^h45,3^m, +12°22'; 6 I 2011: 8^h37,3^m, +12°11'.

Meteory

Od 27 listopada do 17 grudnia promieniują meteory ze słabo zbadanego roju Monocerotydów (MON). Radiant meteorów leży w gwiazdozbiorze Jednorożca i ma współrzędne: α = 6^h40^m, δ = +8°. Maksimum aktywności MON przypada w tym roku 9 grudnia, jednak istnieją obserwacje świadczące również o innych maksimach (6 i 16 grudnia). Strumień jest wizualnie słaby, jednak bardzo mało zbadany i pilnie wymagający obserwacji zwłaszcza, że tegorocznym obserwacjom meteorów nie będzie przeszkadzał Księżyc przed pierwszą kwadrą.

Od 7 do 17 grudnia promieniują meteory z roju Geminidów (GEM) związanego z planetoidą (prawdopodobnie „wygasłą” kometą) (3200) Phaeton. Radiant Geminidów leży w gwiazdozbiorze Bliźniąt i w momencie maksimum aktywności w dniu 14 grudnia o 11 UT ma współrzędne: α = 7^h28^m, δ = +33°. Strumień jest zawsze obfity, jednak jego wewnętrzna struktura pozostaje nadal słabo zbadana, toteż wymaga on obserwacji nie tylko w momencie przewidywanego maksimum. W obserwacjach tych meteorów w drugiej połowie nocy nie będzie przeszkadzał Księżyc w pierwszej kwadrze.

Od 17 do 26 grudnia promieniują meteory z bardzo słabo zbadanego roju sigma Hydrydów (HYD). Radiant meteorów leży w gwiazdozbiorze Hydry i ma współrzędne: α = 8^h28^m, δ = +2°. Maksimum aktywności HYD przypada w tym roku 12 grudnia, jednak możliwe jest również drugie maksimum 14 grudnia i trzecie 9 grudnia. Strumień jest znany głównie z obserwacji fotograficznych, jednak można zobaczyć pochodzące z niego meteory również wizualnie. Tegorocznym obserwacjom tego interesującego roju w drugiej połowie nocy nie będzie przeszkadzał Księżyc, zbliżający się do pierwszej kwadry.

1^d06^h

Maksymalna libracja Księżyca (6,8°) w kierunku Mare Frigoris (zacienione).

1^d15^h

Złączenie Saturna z Księżycem w odl. 8°.

1^d16^h

Merkury w maksymalnej elongacji wschodniej od Słońca w odległości 21°28'.

2^d18^h

Złączenie Wenus z Księżycem w odl. 7°.

2^d19^h35^m

Gwiazda zmienna η Aql (cefeida) osiąga maksimum jasności (3,5^m) .

3^d

Gwiazda zmienna długookresowa U Ari (miryda) (3^h11,1^m, +14°48') osiąga maksimum jasności (8,1^m).

3^d20^h42^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa WW Aur osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,8^m do 6,6^m .

6^d08^h31^m

Uran nieruchomy w rektascensji.

6^d22^h

Złączenie Marsa z Księżycem w odl. 0,05°.

7^d

Księżyc Saturna Tytan w maksymalnej elongacji wschodniej.

7^d08^h

Złączenie Merkurego z Księżycem w odl. 1°.

7^d17^h45^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa 1143 Cyg osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,9^m do 6,4^m .

8^d01^h

Minimalna libracja Księżyca (5,3°) w kierunku Mare Fecunditatis (oświetlone).

8^d21^h54^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa WW Aur osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,8^m do 6,6^m .

9^d01^h17^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa Algol (β Per) osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 2,1^m do 3,4^m .

9^d23^h49^m

Gwiazda zmienna η Aql (cefeida) osiąga maksimum jasności (3,5^m).

10^d10^h25^m

Merkury nieruchomy w rektascensji.

11^d10^h

Złączenie Neptuna z Księżycem w odl. 4°.

11^d22^h06^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa Algol (β Per) osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 2,1^m do 3,4^m .

13^d17^h

Zakrycie gwiazdy κ Psc (5,0^m) przez ciemny brzeg Księżyca w pierwszej kwadrze, widoczne prawie w całej Polsce (z wyjątkiem części południowo-wschodniej) na wysokości 38° nad horyzontem (Szczecin 17^h33^m — Lublin 18^h02^m). Wzdłuż linii biegnącej 15 km na północ od Tarnowa i 15 km na południe od Sandomierza zakrycie widoczne jako brzegowe.

13^d21^h

Złączenie Jowisza z Księżycem w odl. 6°.

13^d23^h06^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa WW Aur osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,8^m do 6,6^m .

13^d23^h16^m

Gwiazda zmienna η Aql (cefeida) osiąga maksimum jasności (3,5^m) .

14^d00^h

Złączenie Merkurego z Marsem w odl. 1°.

14^d03^h

Złączenie Urana z Księżycem w odl. 5°.

14^d18^h55^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa Algol (β Per) osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 2,1^m do 3,4^m .

15^d

Księżyc Saturna Tytan w maksymalnej elongacji zachodniej.

16^d06^h

Maksymalna libracja Księżyca (7,3°) w kierunku krateru Clavius (zacieniony).

17^d04^h03^m

Gwiazda zmienna η Aql (cefeida) osiąga maksimum jasności (3,5^m).

19^d

Gwiazda zmienna długookresowa U Her (miryda) (16^h25,8^m, +18°54') osiąga maksimum jasności (7,5^m).

19^d00^h18^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa WW Aur osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,8^m do 6,6^m .

19^d19^h16^m

Gwiazda zmienna ζ Gem (cefeida) osiąga maksimum jasności (3,6^m) .

20^d01^h

Merkury w koniunkcji dolnej ze Słońcem.

21^d

Całkowite zaćmienie Księżyca, widoczne w Ameryce Północnej, na Morzu Arktycznym, we wschodniej części Oceanu Spokojnego; we wschodniej Azji, w Indonezji, w Australii oraz zachodniej części Oceanu Spokojnego przy wschodzie Księżyca, natomiast w Europie, zachodniej Afryce i na Atlantyku przy zachodzie Księżyca. Przebieg zaćmienia: początek zaćmienia półcieniowego: 5^h29^m, początek zaćmienia częściowego: 6^h33^m, początek zaćmienia całkowitego: 7^h41^m, maksimum zaćmienia: 8^h17^m, koniec zaćmienia całkowitego: 8^h53^m, koniec zaćmienia częściowego: 10^h01^m, koniec zaćmienia półcieniowego: 11^h05^m. Maksymalna faza zaćmienia całkowitego wyniesie 1,2561. We wschodniej Polsce Księżyc zajdzie przed rozpoczęciem fazy częściowej, w zachodniej Polsce przed rozpoczęciem fazy całkowitej.

21^d23^h38^m

Słońce wstępuje w znak Koziorożca, jego długość ekliptyczna wynosi wówczas 270°; rozpoczyna się zima astronomiczna.

22^d19^h

Minimalna libracja Księżyca (4,2°) w kierunku Oceanus Procellarum (oświetlony).

23^d

Księżyc Saturna Tytan w maksymalnej elongacji wschodniej.

23^d19^h00^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa HU Tau osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,9^m do 6,7^m.

24^d16^h50^m

Gwiazda zmienna δ Cep (cefeida) osiąga maksimum jasności (3,5^m) .

25^d20^h21^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa HU Tau osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,9^m do 6,7^m.

26^d

Gwiazda zmienna długookresowa R Oph (miryda) (17^h07,8^m, -16°06') osiąga maksimum jasności (7,6^m) .

27^d21^h42^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa HU Tau osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,9^m do 6,7^m .

28^d21^h

Maksymalna libracja Księżyca (7,2°) w kierunku Mare Frigoris (zacienione).

29^d02^h42^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa WW Aur osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,8^m do 6,6^m.

29^d22^h53^m

Gwiazda zmienna ζ Gem (cefeida) osiąga maksimum jasności (3,6^m) .

29^d23^h03^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa HU Tau osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,9^m do 6,7^m.

30^d01^h38^m

Gwiazda zmienna δ Cep (cefeida) osiąga maksimum jasności (3,5^m) .

31^d

Gwiazda zmienna długookresowa R Gem (miryda) (7^h07,4^m, +22°42') osiąga maksimum jasności (7,1^m).

31^d

Księżyc Saturna Tytan w maksymalnej elongacji zachodniej.

31^d23^h49^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa Algol (β Per) osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 2,1^m do 3,4^m.

UWAGA:

Momenty wszystkich zjawisk podane są w czasie uniwersalnym UT (Greenwich).

Aby otrzymać datę w obowiązującym prawie całym październiku w Polsce „czasie letnim”, należy dodać 2 godziny. Po wprowadzeniu 31 października „czasu zimowego” należy dodać 1 godzinę.

Momenty złączeń planet z Księżycem podane są dla współrzędnych Warszawy. Dla każdego złączenia podano momenty największego zbliżenia obiektów na niebie. Podane są wszystkie złączenia, nie tylko widoczne w Polsce.

Współrzędne równikowe podane są dla Epoki 2000.0.

Opr. Tomasz Ściężor

Więcej szczegółów na stronie Uranii

Przeczytaj więcej:

• URANIA-PA dwumiesięcznik miłośników astronomii