Listopadowy czas astroobserwacjiJesienne noce listopadowe obfitują w duże możliwościowi obserwacyjne. Noce ze zmierzchem astronomicznym to najlepszy okres na prowadzenie obserwacji, szczególnie z dala od miasta. Jedynym utrapieniem są mgły i wilgotne wieczory i ranki szczególnie dla tych, których teleskopy nie stoją w obserwatoriach.

Październik nieszczególnie obfitował w opady deszczu, co skutkuje spadkiem wód w rzekach, lecz wilgoć jest zjawiskiem niezwykle niesprzyjającym dla naszego sprzętu. Za to Droga Mleczna wspaniale się prezentuje nawet dla nieuzbrojonego oka. Zaleta tego czasu jest też wysoko położona ekliptyka na nocnym niebie, co sprzyja obserwacjom planet i innych obiektów naszego układu. Na niej to właśnie wędrują prawie wszystkie planety i wystarczy, by starczyło nam zaparcia do obserwacji wieczornych, nocnych i rannych, by je wszystkie spotkać jednej nocy. O szczegółach przeczytamy niżej.

---

Słońce

Dni są coraz krótsze, co widać po momentach wschodu i zachodu Słońca w Warszawie. Dnia 1 listopada Słońce wschodzi o 5^h31^m, zachodzi o 15^h08^m, a 30 listopada wschodzi o 6^h21^m, natomiast zachodzi o 14^h28^m. W dniu 25 listopada wystąpi częściowe zaćmienie Słońca, niewidoczne w Polsce.

Księżyc

Bezksiężycowe noce będziemy mieli pod koniec listopada, bowiem kolejność faz Księżyca jest w tym miesiącu następująca: pierwsza kwadra 2^d16^h38^m, pełnia 10^d20^h16^m, ostatnia kwadra 18^d15^h09^m i nów 25^d06^h10^m. W apogeum Księżyc znajdzie się 8 listopada o 13^h21^m, natomiast w perygeum 23 listopada o 23^h25^m.

Planety, planety karłowate i planetoidy

Pod koniec listopada wieczorem, tuż po zachodzie Słońca, bardzo nisko nad południowo-zachodnim horyzontem, pojawia się Merkury. Obserwacja planety jest jednak praktycznie niemożliwa, gdyż pod koniec zmierzchu cywilnego (w godzinę po zachodzie Słońca) wzniesie się ona na maksymalną wysokość zaledwie 0,5° nad horyzontem, ginąc w blasku zorzy wieczornej.

Wieczorem, w pobliżu Merkurego pojawia się Wenus jako „Gwiazda Wieczorna” o jasności -3,7^m. Warunki widoczności planety w ciągu miesiąca szybko się poprawiają — pod koniec listopada w godzinę po zachodzie Słońca znajdziemy ją już na wysokości 5° nad horyzontem, jednak nadal może ona niknąć w blasku zorzy wieczornej.

W drugiej połowie nocy możemy obserwować Marsa, świecącego w gwiazdozbiorze Lwa z jasnością 0,9^m. Mała średnica tarczy planety, wynosząca jedynie 6'', praktycznie uniemożliwia dostrzeżenie jakichkolwiek szczegółów powierzchniowych przez teleskopy amatorskie, jednak z łatwością można zauważyć najmniejszą w 2011 r. fazę Marsa, wynoszącą 0,9.

W pierwszej połowie nocy na granicy gwiazdozbiorów Ryb i Barana znajdziemy Jowisza, świecącego z jasnością -2,9^m. W ciągu miesiąca warunki widoczności planety praktycznie nie ulegają zmianie. Przez teleskop możemy obserwować tarczę Jowisza o średnicy 48'', zmiany w układzie chmur planety oraz zjawiska w systemie jej księżyców galileuszowych.

A oto dane tranzytu GRS (Wielkiej Czerwonej Plamy) na ten miesiąc:
1: 1:29, 11:24, 21:20;
2: 7:16, 17:11;
3: 3:07, 13:02, 22:58;
4: 8:54, 18:49;
5: 4:45, 14:40;
6: 0:36, 10:32, 20:27;
7: 6:23, 16:18;
8: 2:14, 12:10, 22:05;
9: 8:01, 17:56;
10: 3:52, 13:48, 23:43;
11: 9:39, 19:34;
12: 5:30, 15:26;
13: 1:21, 11:17, 21:12;
14: 7:08, 17:04;
15: 2:59, 12:55, 22:51;
16: 8:46, 18:42;
17: 4:37, 14:33;
18: 0:29, 10:24, 20:20;
19: 6:15, 16:11;
20: 2:07, 12:02, 21:58;
21: 7:54, 17:49;
22: 3:45, 13:41, 23:36;
23: 9:32, 19:27;
24: 5:23, 15:19;
25: 1:14, 11:10, 21:06;
26: 7:01, 16:57;
27: 2:53, 12:48, 22:44;
28: 8:39, 18:35;
29: 4:31, 14:26;
30: 0:22, 10:18, 20:13

Nad ranem w gwiazdozbiorze Panny, widoczny jest Saturn świecący z jasnością +0,7^m. Warunki widzialności planety w ciągu miesiąca szybko się poprawiają — wysokość Saturna nad horyzontem, mierzona na godzinę przed wschodem Słońca, zwiększa się w tym okresie od 8° do 25°.

W pierwszej połowie nocy, w gwiazdozbiorze Ryb, można obserwować Urana jako "gwiazdę" o jasności 5,8^m. Wieczorem w gwiazdozbiorze Wodnika, na wysokości 25° nad południowym horyzontem (półtorej godziny po zachodzie Słońca), można natomiast obserwować Neptuna jako "gwiazdę" o jasności 7,9^m.

Planeta karłowata (134340) Pluton znajduje się na niebie zbyt blisko Słońca i jest niewidoczna.

Wieczorem można obserwować planetę karłowatą (1) Ceres, świecącą w gwiazdozbiorze Wodnika (jasność 8,4^m-8,7^m):

7 XI: 23^h30,7^m, -17°35'; 17 XI: 23^h30,6^m, -16°45'; 27 XI: 23^h32,8^m, -15°42'.

W listopadzie w pobliżu opozycji znajdują się jasne planetoidy (jaśniejsze od 9,0^m):

(15) Eunomia, (jasność 8,2^m - 7,9^m): 7 XI: 4^h25,8^m, +38°26'; 17 XI: 4^h16,5^m, +37°52'; 27 XI: 4^h05,7^m, +36°50'.

(29) Amphitrite, (jasność 8,7^m - 9,2^m): 7 XI: 2^h31,9^m, +22°59'; 17 XI: 2^h22,0^m, +22°28'; 27 XI: 2^h13,8^m, +21°52'.

Komety

Wieczorem wysoko na niebie w gwiazdozbiorze Herkulesa będzie można przy pomocy lornetek obserwować kometę C/2009 P1 (Garradd):

31 X: 17^h37,6^m, +18°44', 7,9^m; 10 XI: 17^h33,6^m, +19°00', 7,8^m; 20 XI: 17^h31,4^m, +19°35', 7,7^m; 30 XI: 17^h30,5^m, +20°32', 7,6^m.

Przewidywana średnica głowy komety wynosi 6', czyli około jedną piątą średnicy tarczy Księżyca.

Należy pamiętać, że położenie komety, a zwłaszcza jej jasność, może się nieco różnić od przewidywanego. Zaleca się podejmować próby jej dostrzeżenia z dala od miasta, najlepiej w okresie nowiu Księżyca, czyli pod koniec listopada.

Meteory

Od 6 do 30 listopada promieniują meteory z roju Leonidów (LEO), związanego z kometą 55P/Tempel-Tuttle. Radiant meteorów leży w gwiazdozbiorze Lwa i ma współrzędne: α = 10^h08^m, δ = +22°. Główne maksimum aktywności przypada w tym roku 18 listopada o 3:40 UT, jednak możliwe jest wystąpienie innych maksimów. W obserwacjach meteorów będzie przeszkadzał Księżyc w ostatniej kwadrze.

1^d23^h

Złączenie Merkurego z Wenus w odl. 2°.

3^d04^h

Maksymalna libracja Księżyca (9,3°) w kierunku Mare Australe (oświetlone).

3^d19^h12^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa Algol (β Per) osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 2,1^m do 3,4^m .

4^d05^h

Złączenie Neptuna z Księżycem w odl. 5°.

5^d02^h47^m

Gwiazda zmienna η Aql (cefeida) osiąga maksimum jasności (3,5^m) .

6^d21^h

Złączenie Urana z Księżycem w odl. 5°.

7^d

Księżyc Saturna Tytan w maksymalnej elongacji wschodniej.

8^d22^h23^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa 1143 Cyg osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,9^m do 6,4^m .

9^d

Gwiazda zmienna długookresowa R Tri (miryda) (2^h37,0^m, +34°16') osiąga maksimum jasności (6,2^m) .

9^d15^h

Złączenie Jowisza z Księżycem w odl. 4°.

9^d17^h

Neptun nieruchomy w rektascensji.

11^d

Gwiazda zmienna długookresowa T Aqr (miryda) (20^h49,9^m, -5°09') osiąga maksimum jasności (7,7^m) .

11^d11^h

Minimalna libracja Księżyca (3,3°) w kierunku krateru Schickard (oświetlony).

11^d16^h19^m

Gwiazda zmienna δ Cep (cefeida) osiąga maksimum jasności (3,5^m).

13^d06^h

Złączenie Merkurego z Wenus w odl. 2°.

14^d09^h

Merkury w maksymalnej elongacji wschodniej od Słońca w odległości 22°45'.

15^d

Księżyc Saturna Tytan w maksymalnej elongacji zachodniej.

17^d01^h06^m

Gwiazda zmienna δ Cep (cefeida) osiąga maksimum jasności (3,5^m).

17^d19^h12^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa HU Tau osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,9^m do 6,7^m.

18^d09^h

Maksymalna libracja Księżyca (9,2°) w kierunku Sinus Iridium (oświetlona).

19^d

Gwiazda zmienna długookresowa R And (miryda) (0^h24,0^m, +38°35') osiąga maksimum jasności (6,9^m).

19^d03^h

Złączenie Marsa z Księżycem w odl. 8°.

19^d04^h

Odkrycie gwiazdy 19 Sex (5,8^m) przy ciemnym brzegu Księżyca w ostatniej kwadrze, widoczne prawie w całej Polsce (z wyjątkiem południowej i południowo-zachodniej części) na wysokości 39° nad horyzontem (Szczecin 4^h04^m — Olsztyn 4^h19^m). W pasie Zielona Góra – Kraków zakrycie widoczne jako brzegowe.

19^d18^h37^m

Gwiazda zmienna ζ Gem (cefeida) osiąga maksimum jasności (3,6^m).

19^d20^h09^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa WW Aur osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,8^m do 6,6^m .

19^d20^h33^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa HU Tau osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,9^m do 6,7^m.

21^d00^h06^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa Algol (β Per) osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 2,1^m do 3,4^m.

21^d21^h55^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa HU Tau osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,9^m do 6,7^m.

22^d16^h10^m

Słońce wstępuje w znak Strzelca, jego długość ekliptyczna wynosi wówczas 240°.

22^d19^h

Złączenie Saturna z Księżycem w odl. 7°.

23^d

Księżyc Saturna Tytan w maksymalnej elongacji wschodniej.

23^d20^h55^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa Algol (β Per) osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 2,1^m do 3,4^m.

23^d23^h33^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa HU Tau osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,9^m do 6,7^m.

24^d09^h

Merkury nieruchomy w rektascensji.

24^d19^h

Minimalna libracja Księżyca (3,0°) w kierunku Mare Humboldtianum (zacienione).

24^d21^h21^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa WW Aur osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,8^m do 6,6^m.

25^d

Częściowe zaćmienie Słońca. Cień Księżyca przechodzi pod południowymi obszarami biegunowymi Ziemi. Zaćmienie widoczne będzie na całym obszarze Antarktydy i Oceanu Antarktycznego, jak również na południowym cyplu Afryki oraz na Tasmanii i Nowej Zelandii. Faza maksymalna równa 0,9046 nastąpi o godzinie 6^h20^m16,6^s i będzie widoczna u wybrzeży Antarktydy w punkcie o współrzędnych φ = 68°48'S, λ = 81°17'W. Geocentryczne złączenie Słońca i Księżyca w rektascensji nastąpi 25 listopada 2011 o godzinie 6^h09^m39,5^s. W Polsce zaćmienie niewidoczne.

26^d

Gwiazda zmienna długookresowa R Hya (miryda) (13^h29,7^m, -23°17') osiąga maksimum jasności (4,5^m).

26^d00^h37^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa HU Tau osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,9^m do 6,7^m.

26^d09^h

Złączenie Merkurego z Księżycem w odl. 1°.

27^d04^h

Złączenie Wenus z Księżycem w odl. 2°.

27^d18^h41^m

Gwiazda zmienna δ Cep (cefeida) osiąga maksimum jasności (3,5^m).

28^d01^h58^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa HU Tau osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,9^m do 6,7^m.

29^d22^h14^m

Gwiazda zmienna ζ Gem (cefeida) osiąga maksimum jasności (3,6^m).

UWAGA:

Momenty wszystkich zjawisk podane są w czasie uniwersalnym UT (Greenwich).

Aby otrzymać datę w obowiązującym w listopadzie w Polsce „czasie zimowym” należy dodać 1 godzinę.

Momenty złączeń planet z Księżycem podane są dla współrzędnych Warszawy. Dla każdego złączenia podano momenty największego zbliżenia obiektów na niebie. Podane są wszystkie złączenia, nie tylko widoczne w Polsce.

Współrzędne równikowe podane są dla Epoki 2000.0.

Opr. Tomasz Ściężor

Więcej szczegółów na stronie Uranii Postępów Astronomii