Grudzień jest zwiastunem zimy, choć już kilku tygodni mam do czynienia z mroźnymi nocami. Wyjątkowo ciemne noce nagradzają nam te niedogodności związane z aurą. Wizja artysty księżyców na zimowym niebieWydarzeniem miesiąca będzie całkowite zaćmienie Księżyca, na które szykujemy się na 10 grudnia. Każdej pogodnej nocy możemy podziwiać na naszym niebie wszystkie planety Układu. Za pomącą lornetki możemy nadal obserwować kometę C/2009 P1 (Garradd), której średnica sięga 6' a jasność wynosi nieco ponad 6 magnitudo. Najlepszy okres obserwacji to koniec grudnia, a najlepsze miejsce to rejon poza miastem. Niebo upiększą nam w tym miesiącu Ursydy i Geminidy, o których dalej piszemy szczegółowo. Prenumeratorzy Uranii Postępów Astronomii znajdą znacznie więcej na łamach tego wspaniałego dwumiesięcznika astronomii.

---

Słońce

Słońce w swym ruchu rocznym po ekliptyce zmierza w kierunku punktu przesilenia zimowego: 22 grudnia osiąga najniższy punkt ekliptyki pod równikiem niebieskim i wstępując w znak Koziorożca rozpoczyna astronomiczną zimę. Dni są nadal coraz krótsze. W Warszawie 1 grudnia Słońce wschodzi o 6^h22^m, zachodzi o 14^h27^m, 22 grudnia wschodzi o 6^h43^m, zachodzi o 14^h25^m, a 31 grudnia wschodzi o 6^h45^m, ale zachodzi o 14^h32^m.

W dniu 10 grudnia wystąpi całkowite zaćmienie Księżyca, widoczne w Polsce przy wschodzie.

Księżyc

Bezksiężycowe noce będziemy mieli pod koniec grudnia, bowiem kolejność faz Księżyca jest w tym miesiącu następująca: pierwsza kwadra 2^d09^h52^m, pełnia 10^d14^h36^m, ostatnia kwadra 18^d00^h48^m i nów 24^d18^h06^m. W apogeum Księżyc znajdzie się 6^d01^h14^m, natomiast w perygeum 22^d02^h58^m.

Planety, planety karłowate
i planetoidy

W drugiej połowie grudnia nad ranem, nisko nad południowo-wschodnim horyzontem, można obserwować Merkurego, który na godzinę przed wschodem Słońca wzniesie się na wysokość prawie 9° świecąc z jasnością -0,2^m. Przez teleskop będzie można wtedy dostrzec tarczę planety o średnicy 7'' w fazie zbliżonej do kwadry.

W porównaniu z listopadem poprawiają się warunki wieczornej widzialności Wenus, którą pod koniec miesiąca w godzinę po zachodzie Słońca można obserwować na wysokości prawie 14° nad południowo-zachodnim horyzontem jako „Gwiazdę Wieczorną” o jasności -4^m. Przez teleskop można dostrzec tarczę planety o średnicy prawie 13'' w fazie zmniejszającej się po pełni.

Warunki widzialności Marsa i Jowisza w porównaniu do listopada praktycznie się nie zmieniają.

Poprawiają się warunki obserwacji Saturna, który góruje w drugiej połowie nocy na wysokości 29° nad horyzontem, świecąc na tle gwiazdozbioru Panny z jasnością +0,6^m.

Urana można obserwować w pierwszej połowie nocy w gwiazdozbiorze Ryb, na praktycznie stałej wysokości 37° nad południowym horyzontem.

Wieczorem można próbować dostrzec znacznie słabszego Neptuna, jednak będzie to trudne w związku z jego położeniem zaledwie 20° nad południowo-zachodnim horyzontem (w półtorej godziny po zachodzie Słońca).

Planety karłowate (1) Ceres i (134340) Pluton znajdują się na niebie w pobliżu Słońca i są niewidoczne.

W grudniu w pobliżu opozycji znajduje się jasna planetoida (jaśniejsza od 9,0^m):

(15) Eunomia, (jasność 7,9^m – 8,6^m): 7 XII: 3^h55,5^m, +35°24'; 17 XII: 3^h47,5^m, +33°44'; 27 XII: 3^h42,7^m, +32°03'; 6 I 2011: 3^h41,6^m, +30°30'.

Komety

Zarówno nad ranem, jak również wieczorem, w gwiazdozbiorze Herkulesa będzie można przy pomocy lornetek nadal obserwować kometę C/2009 P1 (Garradd):

10 XII: 17^h30,3^m, +21°54', 7,5^m; 20 XII: 17^h30,4^m, +23°46', 7,5^m; 30 XII: 17^h30,2^m, +26°15', 7,4^m.

Przewidywana średnica głowy komety wynosi 6', czyli około jedną piątą średnicy tarczy Księżyca.

Należy pamiętać, że położenie komety, a zwłaszcza jej jasność, może się nieco różnić od przewidywanego. Zaleca się podejmować próby jej dostrzeżenia z dala od miasta, najlepiej w okresie nowiu Księżyca, czyli pod koniec grudnia.

Meteory

Od 17 do 26 grudnia promieniują meteory z bardzo słabo zbadanego roju Ursydów (URS), związanego z kometą 8P/Tuttle. Radiant meteorów leży w gwiazdozbiorze Małej Niedźwiedzicy i ma współrzędne: α = 14^h28^m, δ = +76°. Maksimum aktywności URS przypada w tym roku 23 grudnia o 2:00 UT. Strumień jest słaby, jednak w latach 1945 i 1986 zanotowano jego silne rozbłyski. Zwiększona aktywność, aż do ZHR równego 30 i więcej, była również obserwowana w latach 1988, 1994, 2000, 2006, 2007 i 2008. W bieżącym roku spodziewana jest również jego zwiększona aktywność, w związku z bliskością macierzystej komety. Tegorocznym obserwacjom tego interesującego roju nie będzie przeszkadzał Księżyc w nowiu.

Od 7 do 17 grudnia promieniują meteory z roju Geminidów (GEM) związanego z planetoidą (prawdopodobnie „wygasłą” kometą) (3200) Phaeton. Radiant Geminidów leży w gwiazdozbiorze Bliźniąt i w momencie maksimum aktywności w dniu 14 grudnia ma współrzędne: α = 7^h28^m, δ = +33°. Strumień jest zawsze obfity, jednak jego wewnętrzna struktura pozostaje nadal słabo zbadana, toteż wymaga on obserwacji nie tylko w momencie przewidywanego maksimum. W obserwacjach tych meteorów będzie jednak przeszkadzał Księżyc po pełni.

1^d

Księżyc Saturna Tytan w maksymalnej elongacji zachodniej.

1^d04^h

Maksymalna libracja Księżyca (9,3°) w kierunku Mare Australe (oświetlone).

1^d11^h

Złączenie Neptuna z Księżycem w odl. 5°.

1^d20^h31^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa 1143 Cyg osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,9^m do 6,4^m .

3^d03^h29^m

Gwiazda zmienna δ Cep (cefeida) osiąga maksimum jasności (3,5^m) .

3^d19^h44^m

Gwiazda zmienna η Aql (cefeida) osiąga maksimum jasności (3,5^m).

4^d05^h

Złączenie Urana z Księżycem w odl. 5°.

4^d09^h

Merkury w koniunkcji dolnej ze Słońcem.

4^d23^h46^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa WW Aur osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,8^m do 6,6^m .

6^d16^h

Złączenie Jowisza z Księżycem w odl. 4°.

8^d

Gwiazda zmienna długookresowa R Aql (miryda) (19^h06,4^m, +8°14') osiąga maksimum jasności (6,1^m) .

9^d

Gwiazda zmienna długookresowa U Ari (miryda) (3^h11,1^m, +14°48') osiąga maksimum jasności (8,1^m).

9^d

Księżyc Saturna Tytan w maksymalnej elongacji wschodniej.

9^d00^h

Minimalna libracja Księżyca (2,9°) w kierunku krateru Schickard (zacieniony).

10^d

Całkowite zaćmienie Księżyca, widoczne we wschodniej Azji, w Indonezji, w Australii, na Alasce, na Grenlandii oraz w zachodniej części Oceanu Spokojnego; w Afryce, w Europie i w zachodniej Azji przy wschodzie Księżyca, natomiast Ameryce Północnej oraz we wschodniej części Oceanu Spokojnego przy zachodzie Księżyca. Przebieg zaćmienia (w nawiasach wysokość nad horyzontem w Warszawie): początek zaćmienia półcieniowego: 11^h33^m (-15°), początek zaćmienia częściowego: 12^h46^m (-10°), początek zaćmienia całkowitego: 14^h06^m (-2°), maksimum zaćmienia: 14^h32^m (1°), koniec zaćmienia całkowitego: 14^h57^m (4°), koniec zaćmienia częściowego: 16^h18^m (15°), koniec zaćmienia półcieniowego: 17^h30^m (25°). Maksymalna faza zaćmienia całkowitego wyniesie 1,1061. W północno-wschodniej Polsce Księżyc wzejdzie wraz z rozpoczęciem fazy całkowitej, w południowo-zachodniej Polsce jednocześnie z zakończeniem fazy całkowitej.

10^d01^h51^m

Gwiazda zmienna ζ Gem (cefeida) osiąga maksimum jasności (3,6^m) .

10^d13^h27^m

Uran nieruchomy w rektascensji.

10^d23^h59^m

Gwiazda zmienna η Aql (cefeida) osiąga maksimum jasności (3,5^m) .

13^d21^h04^m

Gwiazda zmienna δ Cep (cefeida) osiąga maksimum jasności (3,5^m).

13^d22^h38^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa Algol (β Per) osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 2,1^m do 3,4^m.

14^d

Gwiazda zmienna długookresowa RS Lib (miryda) (15^h24,3^m, -22°55') osiąga maksimum jasności (7,5^m) .

14^d01^h36^m

Merkury nieruchomy w rektascensji.

16^d07^h

Maksymalna libracja Księżyca (8,5°) w kierunku Sinus Iridium (oświetlona).

16^d19^h27^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa Algol (β Per) osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 2,1^m do 3,4^m.

17^d

Księżyc Saturna Tytan w maksymalnej elongacji zachodniej.

17^d05^h

Złączenie Marsa z Księżycem w odl. 9°.

18^d

Gwiazda zmienna długookresowa R Vir (miryda) (12^h38,5^m, +6°59') osiąga maksimum jasności (6,9^m).

18^d04^h13^m

Gwiazda zmienna η Aql (cefeida) osiąga maksimum jasności (3,5^m).

19^d03^h

Odkrycie gwiazdy 21 Vir (5,5^m) przy ciemnym brzegu Księżyca po ostatniej kwadrze, widoczne w całej Polsce na wysokości 19° nad horyzontem (Szczecin 3^h10^m — Lublin 3^h17^m).

20^d03^h22^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa WW Aur osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,8^m do 6,6^m .

20^d05^h

Złączenie Saturna z Księżycem w odl. 7°.

20^d05^h28^m

Gwiazda zmienna ζ Gem (cefeida) osiąga maksimum jasności (3,6^m).

22^d05^h30^m

Słońce wstępuje w znak Koziorożca, jego długość ekliptyczna wynosi wówczas 270°; rozpoczyna się zima astronomiczna.

22^d18^h11^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa HU Tau osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,9^m do 6,7^m.

23^d02^h

Złączenie Merkurego z Księżycem w odl. 3°.

23^d03^h

Merkury w maksymalnej elongacji zachodniej od Słońca w odległości 21°50'.

23^d15^h

Minimalna libracja Księżyca (2,9°) w kierunku Mare Fecunditatis (zacienione).

24^d

Gwiazda zmienna długookresowa V CrB (miryda) (15^h49,5^m, +39°34') osiąga maksimum jasności (7,5^m).

24^d18^h39^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa 1143 Cyg osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,9^m do 6,4^m .

24^d19^h32^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa HU Tau osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,9^m do 6,7^m.

25^d

Księżyc Saturna Tytan w maksymalnej elongacji wschodniej.

26^d11^h01^m

Jowisz nieruchomy w rektascensji.

26^d20^h53^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa HU Tau osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,9^m do 6,7^m.

27^d07^h

Złączenie Wenus z Księżycem w odl. 5°.

28^d22^h14^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa HU Tau osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,9^m do 6,7^m.

29^d02^h

Maksymalna libracja Księżyca (8,7°) w kierunku Mare Australe (oświetlone).

29^d23^h26^m

Gwiazda zmienna δ Cep (cefeida) osiąga maksimum jasności (3,5^m).

30^d23^h35^m

Gwiazda zmienna zaćmieniowa HU Tau osiąga minimum jasności. Jasność gwiazdy spada od 5,9^m do 6,7^m.