| EPUP |
| 5282 planet |
24-ramienny olbrzym do badania wczesnego życia galaktyk
„KMOS wniesie nowe, ekscytujące możliwości do zestawu instrumentarium w ESO VLT. Jego początkowy sukces jest hołdem poświęceniu wielkiego zespołu inżynierów i naukowców. Zespół oczekuje wielu przyszłych odkryć naukowych dokonanych za pomocą KMOS, gdy testowanie instrumentu zostanie w pełni ukończone” mówi Ray Sharples (University of Durham, Wielka Brytania), jeden z kierowników naukowych projektu KMOS.
Aby badać wczesne życie galaktyk astronomowie potrzebują trzech rzeczy: obserwacji w podczerwieni [1], obserwacji wielu obiektów za jednym razem oraz – dla każdego z obiektów – map zmian ich własności pomiędzy poszczególnymi częściami obiektów [2]. KMOS potrafi jednocześnie robić wszystkie te rzeczy. Do tej pory astronomowie mogli albo jednocześnie obserwować wiele obiektów, albo wykonywać szczegółową mapę jednego obiektu. Dokładny przegląd mógł trwać latami w przypadku dużej próbki obiektów. Ale dzięki KMOS, który wykonuje mapy własności wielu obiektów jednocześnie, takie przeglądy mogą zostać wykonane w perspektywie zaledwie miesięcy.
KMOS posiada automatyczne ramiona, które można niezależnie ustawiać we właściwym miejscu, aby jednocześnie uchwycić światło od 24 odległych galaktyk, albo innych obiektów. Każde z ramion ustawia siatkę 14 na 14 pikseli na każdym z obiektów i wszystkie z tych 196 punktów zbierają światło z odrębnych części galaktyki, a następnie dzielą je na składowe kolory widma. Słabe sygnały są następnie rejestrowane przez bardzo czułe detektory podczerwieni. Ten niesamowicie złożony instrument posiada ponad tysiąc powierzchni optycznych, które musiały zostać wytworzone z wielką dokładnością i starannie ustawione [3].
„Pamiętam, że gdy osiem lat temu projekt wystartował, byłem bardzo sceptyczny odnośnie złożoności KMOS. Ale dzisiaj obserwujemy, a instrument sprawuje się cudownie” mówi Jeff Pirard, pracownik ESO odpowiedzialny za instrument. „Co więcej, wspólna praca z zespołem KOMS była prawdziwą przyjemnością. Są to profesjonaliści i nasza współpraca świetnie się układała.”
KMOS został zaprojektowany i zbudowany przez konsorcjum instytutów pracujących w kooperacji z ESO. Są to: Centre for Advanced Instrumentation, Department of Physics, Durham University, Durham, Wielka Brytania, Universitätssternwarte München, München, Niemcy, Science and Technology Facilities Council's UK Astronomy Technology Centre, Royal Observatory, Edinburgh, Wielka Brytania, Max-Planck-Institut für Extraterrestrische Physik, Garching, Niemcy, Sub-Department of Astrophysics, University of Oxford, Oxford, Wielka Brytania.
“Jestem podekscytowany fantastycznymi możliwościami, jakie oferuje KMOS w zakresie badania odległych galaktyk. Możliwość obserwowania jednocześnie 24 galaktyk pozwoli nam na zbudowanie próbki galaktyk o niespotykanej liczebności i jakości. Współpraca ze wszystkimi partnerami i z ESO nie mogła być lepsza i jestem bardzo wdzięczny wszystkim, którzy wnieśli swój wkład w budowę KMOS” podsumowuje Ralf Bender (Universitätssternwarte München, Niemcy), jeden z kierowników naukowych projektu.
[1] Rozszerzanie się Wszechświata przesuwa światło do dłuższych fal. Oznacza to, że większość światła od odległych galaktyk, którym interesują się astronomowie, jest przesunięta z zakresu fal widzialnych do dłuższych fal podczerwonych. Aby zbadać ewolucję galaktyki niezbędne są instrumenty pracujące w podczerwieni.
[2] Technika ta, zwana spektroskopią całego pola (integral-field spectroscopy), pozwala astronomom na jednoczesne badanie własności różnych części obiektu takiego jak galaktyka, aby zobaczyć w jaki sposób rotuje i wyznaczyć jego masę. Pozwala także na ustalenie składu chemicznego i innych fizycznych własności różnych części obiektu.
[3] Większość złożonych mechanizmów w KMOS musi pracować w temperaturze minus 140 stopni Celsjusza, co stanowi poważne wyzwanie inżynieryjne.
W roku 2012 mija 50. rocznica utworzenia Europejskiego Obserwatorium Południowego (ESO). ESO jest wiodącą międzyrządową organizacją astronomiczną w Europie i najbardziej produktywnym obserwatorium astronomicznym na świecie. Jest wspierane przez 15 krajów: Austria, Belgia, Brazylia, Czechy, Dania, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Niemcy, Portugalia, Szwajcaria, Szwecja, Wielka Brytania oraz Włochy. ESO prowadzi ambitne programy dotyczące projektowania, konstrukcji i użytkowania silnych naziemnych instrumentów obserwacyjnych, pozwalając astronomom na dokonywanie znaczących odkryć naukowych. ESO odgrywa wiodącą rolę w promowaniu i organizowaniu współpracy w badaniach astronomicznych. ESO zarządza trzema unikalnymi, światowej klasy obserwatoriami w Chile: La Silla, Paranal i Chajnantor. W Paranal ESO posiada Bardzo Duży Teleskop (Very Large Telescope), najbardziej zaawansowane na świecie astronomiczne obserwatorium w świetle widzialnym oraz dwa teleskopy do przeglądów. VISTA pracuje w podczerwieni i jest największym na świecie instrumentem do przeglądów nieba, natomiast VLT Survey Telescope to największy teleskop dedykowany przeglądom nieba wyłącznie w zakresie widzialnym. ESO jest europejskim partnerem dla rewolucyjnego teleskopu ALMA, największego istniejącego projektu astronomicznego. ESO planuje obecnie 40-metrowej klasy Ogromnie Wielki Teleskop Europejski (European Extremely Large optical/near-infrared Telescope - E-ELT), który stanie się “największym okiem świata na niebo”.
Krzysztof Czart
Centrum Astronomii UMK
Przeczytaj więcej:
