| EPUP |
| 7582 planet |
To podczerwone zdjęcie z teleskopu VISTA ukazuje w szczegółach gromadę kulistą 47 Tucanae. Gromada zawiera miliony gwiazd, a wiele z nich, znajdujących się w jądrze, to gwiazdy egzotyczne o nietypowych własnościach. Badania obiektów w gromadach takich jak 47 Tucanae mogą nam pomóc w jaki sposób te dziwne kule powstają i oddziałują. Zdjęcie jest bardzo ostre i głębokie dzięki rozmiarowi, czułości i położeniu VISTA w Obserwatorium ESO Paranal w Chile.Gromady kuliste to ogromne, sferyczne chmury starych gwiazd, związanych razem przez grawitację. Występują jako obiekty krążące wokół jąder galaktyk, podobnie jak sztuczne satelity wokół Ziemi. Te gwiezdne zgromadzenia zawierają bardzo mało gazu i pyłu – uważa się, że jego większość została albo wywiana z gromady przez wiatry lub wybuchy gwiazd w niej zawartych, albo usunięta przez gaz międzygwiazdowy oddziałujący z gromadą. Pozostały materiał uformował gwiazdy miliardy lat temu.
Owe gromady kuliste wywołują znaczne zainteresowanie astronomów – 47 Tucanae, znana także jako NGC 104, jest wielką gromadą znajdującą się około 15 000 lat świetlnych od nas i wiadomo, że zawiera wiele dziwnych i interesujących gwiazd i układów.
Widoczna w południowym gwiazdozbiorze Tukana, 47 Tucanae okrąża naszą Drogę Mleczną. Ze średnicą 120 lat świetlnych jest tak duża, że pomimo odległości, ma na niebie rozmiar prawie tak duży jak tarcza Księżyca. Zawierając miliony gwiazd jest jedną z najjaśniejszych i najmasywniejszych znanych gromad kulistych i widać ją gołym okiem [1]. Pośród wirującej masy gwiazd, w sercu gromady, znajdują się intrygujące systemy, w tym źródła promieniowania X, gwiazdy zmienne, „gwiezdne wampiry”, niespodziewanie jasne „zwykłe” gwiazdy znane jako błękitni maruderzy (eso1243) oraz niewielkie obiekty nazywane pulsarami milisekundowymi, małe, martwe gwiazdy, które obracają się niesamowicie szybko [2].
Czerwone olbrzymy, gwiazdy, które wyczerpały paliwo w swoich jądrach i zwiększyły rozmiar, są rozproszone na zdjęciu z VISTA i łatwo je dostrzec, gdy świecą w kolorze bursztynu na te jasnych biało-żółtych gwiazd tła. Gęsto upakowane jądro jest kontrastem dla bardziej rzadkich obszarów zewnętrznych gromady, oraz wielkiej liczby gwiazd tła z Małego Obłoku Magellana.
Zdjęcie uzyskano za pomocą należącego do ESO teleskopu VISTA (Visible and Infrared Survey Telescope for Astronomy) w ramach przeglądu Obłoków Magellana, dwóch najbliższych galaktyk względem naszej. 47 Tucanae, mimo iż znacznie bliższa niż Obłoki Magellana, przypadkiem widoczna jest na tle Małego Obłoku Magellana (eso1008) i została sfotografowana w ramach przeglądu.
VISTA to największy na świecie teleskop dedykowany wykonywaniu map nieba. Ten położony w Obserwatorium ESO Paranal w Chile teleskop podczerwony, z wielkim zwierciadłem, szerokim polem widzenia i czułymi detektorami, ukazuje nowe widoki nieba południowego. Korzystając z połączenia ostrych zdjęć podczerwonych – takich jak zaprezentowane – i obserwacji w zakresie widzialnym, astronomowie mogą dokładnie badać zawartość i historię obiektów takich jak 47 Tucanae.
[1] Istnieje około 150 gromad kulistych okrążających naszą galaktykę. 47 Tucanae jest drugą najmasywniejszą po Omega Centauri (eso0844).
[2] Pulsary milisekundowe są niezwykle szybko rotującymi wersjami zwykłych pulsarów, mocno namagnesowanymi, obracającymi się pozostałościami gwiazdowymi, które emitują promieniowanie w trakcie rotacji. Znane są 23 pulsary milisekundowe w 47 Tucanae – więcej niż we wszystkich innych gromadach, oprócz Terzan 5 (eso0945).
Krzysztof Czart
Centrum Astronomii UMK
