| EPUP |
| 5282 planet |
Nowy, dramatyczny obraz kosmicznych obłoków w konstelacji Oriona ukazuje coś, co wygląda jak ognista wstęga na niebie. Pomarańczowy kolor reprezentuje słabe światło pochodzące od ziaren chłodnego pyłu międzygwiazdowego, na falach o długościach zbyt dużych do dostrzeżenia przez ludzkie oko. Obserwacje zostały wykonane za pomocą użytkowanego przez ESO teleskopu APEX (Atacama Pathfinder Experiment) w Chile.Obłoki międzygwiazdowego gazu i pyłu są surowym materiałem, z którego powstają gwiazdy. Ale te niewielkie ziarna pyłu blokują nasz widok na obszary leżące w środku i za obłokami – przynajmniej w zakresie fal widzialnych – co utrudnia obserwacje procesów powstawania gwiazd.
Z tego powodu astronomowie muszą używać instrumentów, które są w stanie patrzeć na innych długościach fali świetlnej. W zakresie submilimetrowym ziarna pyłu zamiast blokować światło, same świecą, z powodu swojej temperatury kilkudziesięciu stopni powyżej zera absolutnego [1]. Teleskop APEX z submilimetrową kamerą LABOCA, położony na wysokości 5000 metrów nad poziomem morza na płaskowyżu Chajnantor w Andach Chilijskich, jest idealnym narzędziem dla tego typu obserwacji.
Nowy, spektakularny obraz pokazuje fragment większego kompleksu, zwanego Obłokiem Molekularnym Oriona, w gwiazdozbiorze Oriona. Region ten - bogate zbiorowisko jasnych mgławic, młodych i gorących gwiazd oraz zimnych obłoków pyłu – ma rozmiary setek lat świetlnych, a znajduje się 1350 lat świetlnych od nas. Submilimetrowa poświata pochodząca od zimnych obłoków pyłu jest widoczna na zdjęciu w kolorze pomarańczowym. Została nałożona na widok tego obszaru uzyskany w zakresie widzialnym.
Wielki, jasny obłok w prawym górnym rogu zdjęci to dobrze znana Mgławica Oriona, oznaczana także jako Messier 42. Jest dobrze widoczna gołym okiem jako nieco zamglona, środkowa „gwiazda” w mieczu Oriona. Mgławica Oriona jest największą częścią olbrzymiej gwiezdnej wylęgarni, w którym rodzą się nowe gwiazdy, jest także najbliższym względem Ziemi obszarem intensywnego formowania się gwiazd.
Obłoki gazu tworzą piękne włókna, płachty i bąble, jako efekt procesów takich jak kolaps grawitacyjny oraz wiatry gwiazdowe. Wiatry te są strumieniami gazu wyrzucanymi z atmosfer gwiazd, na tyle silnymi, że potrafią rzeźbić zawiłe kształty w otaczających obłokach.
Astronomowie użyli tych i innych danych z APEX, razem ze zdjęciami z należącego do ESA Kosmicznego Obserwatorium Herschela, do poszukiwać protogwiazd w obszarze Oriona – wczesnego stadium powstawania gwiazd. Jak na razie udało się zidentyfikować 15 obiektów, które są znacznie jaśniejsze na falach dłuższych niż na krótszych. Te nowo odkryte, rzadkie obiekty, należą prawdopodobnie do najmłodszych znanych protogwiazd, dając astronomom lepszy wgląd w moment w którym gwiazd zaczyna się formować.
[1] Obiekty gorętsze wydzielają większość swojego promieniowania na falach krótszych, a chłodniejsze na dłuższych. Na przykład bardzo gorące gwiazdy (o temperaturach powierzchniowych około 20 000 kelwinów) wyglądają na niebieskie, a chłodniejsze (o temperaturach powierzchniowych około 3000 kelwinów) na czerwone. Natomiast obłok pyłu o temperaturze zaledwie dziesięciu kelwinów ma maksimum emisji na znacznie dłuższych falach – około 0,3 milimetra – w części widma, na którą czuły jest APEX.
Badania protogwiazd w tym rejonie zostały opisane w artykule “A Herschel and APEX Census of the Reddest Sources in Orion: Searching for the Youngest Protostars”, A. Stutz et al., w Astrophysical Journal.
Obserwacje APEX wykorzystane na tym zdjęciu prowadzili: Thomas Stanke (ESO), Tom Megeath (University of Toledo, USA), and Amelia Stutz (Max Planck Institute for Astronomy, Heidelberg, Niemcy). APEX jest projektem we wspólpracy pomiędzy Max Planck Institute for Radio Astronomy (MPIfR), Onsala Space Observatory (OSO) oraz ESO. Użytkowanie APEX na Chajnantor zostało powierzone ESO.
ESO jest wiodącą międzyrządową organizacją astronomiczną w Europie i najbardziej produktywnym obserwatorium astronomicznym na świecie. Jest wspierane przez 15 krajów: Austria, Belgia, Brazylia, Czechy, Dania, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Niemcy, Portugalia, Szwajcaria, Szwecja, Wielka Brytania oraz Włochy. ESO prowadzi ambitne programy dotyczące projektowania, konstrukcji i użytkowania silnych naziemnych instrumentów obserwacyjnych, pozwalając astronomom na dokonywanie znaczących odkryć naukowych. ESO odgrywa wiodącą rolę w promowaniu i organizowaniu współpracy w badaniach astronomicznych. ESO zarządza trzema unikalnymi, światowej klasy obserwatoriami w Chile: La Silla, Paranal i Chajnantor. W Paranal ESO posiada Bardzo Duży Teleskop (Very Large Telescope), najbardziej zaawansowane na świecie astronomiczne obserwatorium w świetle widzialnym oraz dwa teleskopy do przeglądów. VISTA pracuje w podczerwieni i jest największym na świecie instrumentem do przeglądów nieba, natomiast VLT Survey Telescope to największy teleskop dedykowany przeglądom nieba wyłącznie w zakresie widzialnym. ESO jest europejskim partnerem dla rewolucyjnego teleskopu ALMA, największego istniejącego projektu astronomicznego. ESO planuje obecnie 39-metrowy Ogromnie Wielki Teleskop Europejski (European Extremely Large optical/near-infrared Telescope - E-ELT), który stanie się “największym okiem świata na niebo”.
Krzysztof Czart
Centrum Astronomii UMK
