| EPUP |
| 5282 planet |
Należący do ESO teleskop VLT wykonał zdjęcie wspaniałej galaktyki spiralnej z poprzeczką Messier 77. Fotografia pokazuje piękno obiektu, prezentując jego lśniące ramiona krzyżujące się z pasmami pyłu, ale nie zdradza burzliwej natury tej galaktyki.Ta malownicza galaktyka spiralna wydaje się być cicha i spokojna, ale kryje w sobie więcej niż widać na zdjęciu. Messier 77 (znana także jako NGC 1068) jest jedną z najbliższych galaktyk aktywnych, które są jednymi z najbardziej energetycznych i najbardziej spektakularnych obiektów we Wszechświecie. Ich jądra często są na tyle jasne, że przyćmiewają blaskiem całą resztę galaktyki. Galaktyki aktywne należą do najjaśniejszych obiektów w kosmosie i emitują światło na większości, jeśli nie na wszystkich, długościach fali, od promieniowania gamma i rentgenowskiego do mikrofal i fal radiowych. Messier 77 jest klasyfikowana jako galaktyka Seyferta typu II, charakteryzująca się szczególnie dużą jasnością w zakresie fal podczerwonych.
Imponująca jasność jest spowodowana przez intensywny promieniowanie wydobywające się z centralnego silnika - dysku akrecyjnego otaczającego supermasywną czarną dziurę. Materia, która spada na czarną dziurę jest ścieśniana i podgrzewana do niesamowitych temperatur, powodując promieniowanie straszliwych ilości energii. Uważa się, że dysk akrecyjny jest spowity przez grubą strukturę gazowo-pyłową w kształcie obwarzanka, zwaną "torusem". Obserwacje Messier 77 z roku 2003 były pierwszymi, w których udało się rozdzielić taką strukturę przy pomocy Interferometru VLT (eso0319).
Zdjęcie Messier 77 zostało wykonane w czterech różnych pasmach długości fali, oznaczonych na niebiesko, czerwono, fioletowo i różowo (hydrogen-alpha). Każda długość fali pokazuje nam różne elementy: na przykład różowawe emisje wodoru w linii H-alfa wskazują gorętsze i młodsze gwiazdy formujące się w ramionach spiralnych, podczas gdy kolor czerwony to drobne, nitkowate struktury "włókien" w gazie otaczającym Messier 77 [1]. Na pierwszym planie widać także gwiazdę Drogi Mlecznej, niedaleko centrum galaktyki. Przy gwieździe widzimy dyfrakcyjne zaburzenia obrazu. Dodatkowo widać także wiele odległych galaktyk umiejscowionych na fotografii na zewnątrz ramion spiralnych - wydają się drobne i delikatne w porównaniu z kolosalną galaktyką aktywną.
Położona 47 milionów lat świetlnych od nas, w kierunku konstelacji Wieloryba, galaktyka Messier 77 jest jedną najdalszych galaktyk z katalogu Messiera. Początkowo Messier uważał, że ten bardzo jasny obiekt, który zobaczył przez swój teleskop, to gromada gwiazd, ale gdy technologia się rozwinęła, poznano prawdziwą naturę tej galaktyki. Messier 77 ma rozmiary około 100 tysięcy lat świetlnych, czyli jest jedną największych galaktyk w katalogu Messiera - tak masywną, że jej grawitacja powoduje, że struktura sąsiednich galaktyki zostaje zaburzona (eso1707) [2].
Zdjęcie uzyskano przy pomocy instrumentu FOcal Reducer and low dispersion Spectrograph 2 (FORS2) pracującego na Teleskopie Głównym nr 1 (Antu) w ramach teleskopu VLT, znajdującego się w Obserwatorium Paranal w Chile. Fotografia pochodzi z programu Kosmicznych Klejnotów ESO, inicjatywy promocyjnej, która przy użyciu teleskopów ESO tworzy zdjęcia interesujących, intrygujących lub wizualnie atrakcyjnych obiektów - dla celów edukacyjnych i popularyzacji nauki.
[1] Podobne czerwone włókna można znaleźć także w NGC 1275. Są chłodne, pomimo otoczenia przez bardzo gorący gaz o temperaturze około 50 milionów stopni Celsjusza. Włókna są zawieszone w polu magnetycznym, które utrzymuje ich strukturę i pokazuje w jaki sposób energia z centralnej czarnej dziury jest transferowana do otaczającego gazu.
[2] NGC 1055 znajduje się w odległości 60 milionów lat świetlnych. Jest to galaktyka widoczna "z brzegu" (w płaszczyźnie dysku), w przeciwieństwie do Messier 77. Niniejsze Astronomiczne Zdjęcie Dnia (Astronomy Picture of the Day - APOD) portretuje obie galaktyki razem, w polu widzenia o rozmiarze tarczy Księżyca.
ESO jest wiodącą międzyrządową organizacją astronomiczną w Europie i najbardziej produktywnym obserwatorium astronomicznym na świecie. Wspiera je 16 krajów: Austria, Belgia, Brazylia, Czechy, Dania, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Niemcy, Polska, Portugalia, Szwajcaria, Szwecja, Wielka Brytania oraz Włochy. ESO prowadzi ambitne programy dotyczące projektowania, konstrukcji i użytkowania silnych naziemnych instrumentów obserwacyjnych, pozwalając astronomom na dokonywanie znaczących odkryć naukowych. ESO odgrywa wiodącą rolę w promowaniu i organizowaniu współpracy w badaniach astronomicznych. ESO zarządza trzema unikalnymi, światowej klasy obserwatoriami w Chile: La Silla, Paranal i Chajnantor. W Paranal ESO posiada teleskop VLT (Very Large Telescope - Bardzo Duży Teleskop), najbardziej zaawansowane na świecie astronomiczne obserwatorium w świetle widzialnym oraz dwa teleskopy do przeglądów. VISTA pracuje w podczerwieni i jest największym na świecie instrumentem do przeglądów nieba, natomiast VLT Survey Telescope to największy teleskop dedykowany przeglądom nieba wyłącznie w zakresie widzialnym. ESO jest głównym partnerem ALMA, największego istniejącego projektu astronomicznego. Z kolei na Cerro Armazones, niedaleko Paranal, ESO buduje 39-metrowy teleskop ELT (Extremely Large Telescope - Ekstremalnie Wielki Teleskop), który stanie się "największym okiem świata na niebo".
Krzysztof Czart
Urania - Postępy Astronomii
Toruń, Polska
