Olimpiada Astronomiczna przebiega w trzech etapach.
Zadania zawodów I stopnia są rozwiązywane w warunkach pracy domowej.
Zadania zawodów II i III stopnia mają charakter pracy samodzielnej.
Zawody finałowe odbywają się w Planetarium Śląskim.
Tematyka olimpiady wiąże ze sobą astronomię, fizykę i astronomiczne aspekty geografii.
Organizatorem konkursu astronomicznego jest Fundacja dla Uniwersytetu Jagiellońskiego a patronat nad akcją sprawuje Obserwatorium Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika będące instytutem Wydziału Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Zobacz szczegóły »
Po raz pierwszy astronomowie odkryli dysk wokół gwiazdy w innej galaktyce
Dysk i dżet w układzie młodych gwiazd HH 1177 widziane za pomocą MUSE i ALMA Dzięki połączonym możliwościom należącego do ESO Bardzo Dużego Teleskopu ( VLT ) i teleskopu Atacama Large Millimeter/submillimeter Array ( ALMA ), w których ESO jest partnerem, zaobserwowano dysk wokół młodej masywnej gwiazdy w innej galaktyce. Obserwacje z Multi Unit Spectroscopic Explorer ( MUSE ) na VLT, po lewej, pokazują macierzysty obłok LHA 120-N 180B, w którym po raz pierwszy zaobserwowano ten układ, nazwany HH 1177. Zdjęcie pośrodku przedstawia towarzyszące mu strumienie. Górna część strumienia jest skierowana lekko w naszą stronę i przez to przesunięta w stronę błękitu; dolny oddala się od nas i dlatego jest przesunięty ku czerwieni. Obserwacje z ALMA, po prawej, ujawniły następnie obracający się dysk wokół gwiazdy, podobnie z bokami zbliżającymi się i oddalającymi od nas.
Credit: ESO/ALMA (ESO/NAOJ/NRAO)/A. McLeoda i in.W tym znaczącym odkryciu astronomowie znaleźli dysk wokół młodej gwiazdy w Wielkim Obłoku Magellana, galaktyce sąsiadującej z naszą. Po raz pierwszy w historii odkryto tego typu dysk poza naszą galaktyką, identyczny jak dyski, w których tworzą się planet w Drodze Mlecznej. Nowe obserwacje ukazują młodą masywną gwiazdę, która rośnie i akreuje materię ze swojego otoczenia oraz tworzy torujący dysk.. Detekcja została dokonana przy pomocy Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) w Chile, w której Europejskie Obserwatorium Południowe (ESO) jest partnerem. „Gdy po raz pierwszy zobaczyłam dowód, że w danych ALMA jest rotująca struktura, nie mogłam uwierzyć, że wykryliśmy pierwszy pozasłoneczny dysk akrecyjny. To był wyjątkowy moment” mówi Anna McLeod, profesor Durham University w Wielkiej Brytanii, pierwsza autorka badań opublikowanych dzisiaj w Nature. „Wiemy, że dyski są kluczowe w formowaniu się gwiazd i planet w naszej galaktyce, a teraz pierwszy raz widzimy bezpośredni dowód, że tak jest też w innej galaktyce.”
Opisywane badania są poszerzeniem obserwacji dokonanych przy pomocy instrumentu Multi Unit Spectroscopic Explorer (MUSE), na należącym do ESO teleskopie VLT, w których dostrzeżono dżet z tworzącej się gwiazdy — w systemie nazwanym HH 1177 — głęboko wewnątrz gazowego obłoku w Wielkim Obłoku Magellana. „Odkryliśmy, że z młodej masywnej gwiazdy wystrzeliwany jest dżet, a jego istnienie zwiastuje zachodzącą akrecję dyskową.” wskazuje McLeod. Jednak aby potwierdzić, że tego typu dysk faktycznie tam występuje, zespól badawczy potrzebował pomiaru ruchu gęstego gaz wokół gwiazdy.
Gdy materia jest przyciągana w stronę rosnącej gwiazd, nie spada bezpośrednio na nią, a zamiast tego ulega spłaszczeniu w wirujący dysk wokół gwiazdy. Im bliżej centru, tym szybciej rotuje dysk, a różnica w prędkościach jest dowodem pokazującym astronomom, że istnieje dysk akrecyjny.
„Częstotliwość światła zmienia się w zależności od tego, jak szybko w nasza stronę lub od nas porusza się gaz je emitujący´ wyjaśnia Jonathan Henshaw, stażysta w Liverpool John Moores University w Wielkiej Brytanii, współautor badań. „To jest dokładnie tako samo zjawisko, jakie zachodzi, gdy ton syreny karetki zmienia się, gdy przejeżdża obok nas i częstotliwość dźwięku maleje z wyższej na niższą.
Dokładne pomiary częstotliwości przy pomocy ALMA pozwoliły autorom na rozróżnienie charakterystycznej rotacji dysku, potwierdzając detekcję pierwszego dysku wokół pozagalaktycznej młodej gwiazdy.
Masywne gwiazdy, takie jak obserwowana w tym przypadku, powstają znacznie szybciej i żyją daleko krócej niż gwiazdy małomasywne, takie jak Słońce. W naszej galaktyce masywne gwiazdy są trudne do obserwacji i często bywają przesłonięte przez pył, z którego powstają, gdy kształtuje się dysk wokół nich. Jednak w Wielkim Obłoku Magellana, galaktyce odległej o 160 000 lat świetlnych, materia, z której gwiazdy powstają, jest fundamentalnie różna od tej z Drogi Mlecznej. Dzięki mniejszej zawartości pyłu, HH 1177 nie jest już przesłonięta przez swój urodzeniowy kokon, dając astronomom widok na powstawanie gwiazdy i planety.
„W przypadku infrastruktury astronomicznej jesteśmy w erze szybkiego rozwoju technologicznego” dodaje McLeod. „Będąc w stanie badać na tak niesamowitych odległościach, jak powstają gwiazdy, na dodatek w innej galaktyce, jest bardzo ekscytujące.”
Więcej informacji
Wyniki badań przedstawiono w artykule pt. “A likely Keplerian disk feeding an optically revealed massive young star”, który ukaże się w Nature (doi: 10.1038/s41586-023-06790-2). Dysk dostrzeżono w obszarze w Wielkim Obłoku Magellana znanym jako LHA 120-N 180B, który pokazano we dawniejszym komunikacie prasowym ESO pt. „Bąble nowych gwiazd".
Po raz pierwszy astronomowie odkryli dysk wokół gwiazdy w innej galaktyce
W tym znaczącym odkryciu astronomowie znaleźli dysk wokół młodej gwiazdy w Wielkim Obłoku Magellana, galaktyce sąsiadującej z naszą. Po raz pierwszy w historii odkryto tego typu dysk poza naszą galaktyką, identyczny jak dyski, w których tworzą się planet w Drodze Mlecznej. Nowe obserwacje ukazują młodą masywną gwiazdę, która rośnie i akreuje materię ze swojego otoczenia oraz tworzy torujący dysk.. Detekcja została dokonana przy pomocy Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) w Chile, w której Europejskie Obserwatorium Południowe (ESO) jest partnerem.
