Olimpiada Astronomiczna przebiega w trzech etapach.
Zadania zawodów I stopnia są rozwiązywane w warunkach pracy domowej.
Zadania zawodów II i III stopnia mają charakter pracy samodzielnej.
Zawody finałowe odbywają się w Planetarium Śląskim.
Tematyka olimpiady wiąże ze sobą astronomię, fizykę i astronomiczne aspekty geografii.
Organizatorem konkursu astronomicznego jest Fundacja dla Uniwersytetu Jagiellońskiego a patronat nad akcją sprawuje Obserwatorium Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika będące instytutem Wydziału Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Zobacz szczegóły »
Dyski tworzące planety w obłoku Byka
Dyski tworzące planety wokół młodych gwiazd i ich położenie w bogatym w gaz obłoku Byka, oddalonym około 600 lat świetlnych od Ziemi. Zachwycające obrazy dysków wykonano za pomocą instrumentu Spectro-Polarimetric High-contrast Exoplanet REsearch ( SPHERE ) zamontowanego na należącym do ESO Bardzo Dużym Teleskopie ( VLT ). W sumie zespół zaobserwował 43 gwiazdy w regionie Byka, z których wszystkie są pokazane tutaj (chociaż dyski tworzące planety wykryto tylko w 39 z tych celów). Zdjęcie w tle przedstawia widok Byka w podczerwieni uchwycony przez satelitę astronomicznego podczerwieni.
Źródło: ESO/A.Garufi et al.; IRASW serii badań zespół astronomów rzucił nowe światło na fascynujący i skomplikowany proces powstawania planet. Oszałamiające zdjęcia uzyskane przy pomocy Bardzo Dużego Teleskopu (VLT) w Chile, należącego do ESO, pokazują jeden z największych w historii przeglądów dysków, w których formują się planet. Badania łączą obserwacje ponad 80 młodych gwiazd, wokół których mogą powstawać planety, dając astronomom bogactwo danych i unikalny wgląd w to, jak w różnych rejonach naszej galaktyki rodzą się planety. „To prawdziwy krok naprzód w naszym polu badań” mówi Christian Ginski, wykładowca na University of Galway w Irlandii, pierwszy autor jednego z trzech nowych artykułów opublikowanych dzisiaj w Astronomy & Astrophysics. „Przeszliśmy od intensywnych badań pojedynczych systemów gwiazdowych to tego olbrzymiego przeglądu całych obszarów gwiazdotwórczych.”
Dotąd odkryto ponad 5000 planet krążących wokół gwiazd innych niż Słońce, często w systemach znacznie różniących się od Układu Słonecznego. Aby zrozumieć skąd pochodzi ta różnorodność, astronomowie muszą obserwować dyski bogate w pył i gaz, które otaczają młode gwiazdy – kolebki powstawania planet. Najlepszym miejscem do ich szukania są olbrzymie obłoki gazu, w których intensywnie tworzą się gwiazdy.
Podobnie jak dojrzałe układy planetarne, nowe zdjęcia pokazują niezwykłą różnorodność dysk planetotwórczych. „Niektóre z tych dysków pokazują wielkie ramiona spiralne, przypuszczalnie napędzane skomplikowanym baletem krążących planet – mówi Ginski. „Inne ukazują pierścienie i duże pustki wyrzeźbione przez powstające planety, a jeszcze inne wydają się gładkie i niemal uśpione wśród całego tego zgiełku” – dodaje Antonio Garufi, astronom z Arcetri Astrophysical Observatory, Italian National Institute for Astrophysics (INAF), pierwszy autor jednej z publikacji.
Zespół zbadał łącznie 86 gwiazd w trzech różnych obszarach gwiazdotwórczych w naszej galaktyce: Taurus i Chamaeleon I, oba około 600 lat świetlnych od Ziemi, Orion, bogaty w gaz obłok około 1600 lat świetlnych od nas, znany jako miejsce narodzin kilku gwiazd znacznie masywniejszych od Słońca. Obserwacje zostały zgromadzone przez międzynarodowy zespół obejmujący naukowców z ponad 10 krajów.
Zespół był w stanie wyciągnąć kilka kluczowych wniosków ze zbioru danych. Na przykład w obszarze Orion ustalono, iż u gwiazd w grupach dwóch lub więcej jest mniejsza szansa na posiadanie dużych dysków planetotwórczych. To znaczący rezultat, gdyż w przeciwieństwie do Słońca, większość gwiazd w galaktyce posiada towarzyszki. Poza tym nierówny wygląd dysków w tym rejonie sugeruje możliwość, że ukryte są w nich masywne planety, co może być przyczyną zakrzywienia i przesunięcia dysków.
Chociaż dyski, w których powstają planety, mogą rozciągać się na odległości setki razy większe niż dystans pomiędzy Ziemią, a Słońcem, ich lokalizacja kilkaset lat świetlnych od nas powoduje, że wyglądają jak maleńkie punkciki na niebie. Aby obserwować dyski, zespół badawczy użył wyrafinowanego instrumentu Spectro-Polarimetric High-contrast Exoplanet REsearch (SPHERE) zamontowanego na należącym do ESO teleskopie VLT. Najnowocześniejszy system ekstremalnej optyki adaptacyjnej SPHERE koryguje zaburzające efekty ziemskiej atmosfery, zapewniając wyraźne obrazy dysków. Oznacza to, że zespół był w stanie uzyskać zdjęcia dysków wokół gwiazd o masach zaledwie połowy masy Słońca, które zwykle są zbyt słabe dla większości innych dostępnych obecnie instrumentów. Dodatkowe dane dla przeglądu zostały uzyskane przy pomocy instrumentu X-shooter na VLT, który pozwolił astronomom na ustalenie jak młode i masywne są gwiazdy. Z drugiej strony Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA), w której ESO jest partnerem, pomogła lepiej zrozumieć ilość pyłu otaczającego niektóre z gwiazd.
Wraz z rozwojem technologii zespół ma nadzieję na zagłębienie się jeszcze bardziej w serce systemów planetotwórczych. Wielkie 39-metrowe zwierciadło nadchodzącego Ekstremalnie Wielkiego Teleskopu (ELT), należącego do ESO, pozwoli na przykład na zbadanie przez zespół najbardziej wewnętrznych rejonów wokół młodych gwiazd, w których mogą powstawać planety skaliste takie jak nasza.
Badanie odkrywa tajemnice narodzin planet wokół dziesiątek gwiazd | ESOcast Light
Obecnie te spektakularne zdjęcia dają badaczom skarbnicę danych, pomagając w rozwikłaniu zagadek powstawania planet. „To niemal poetyckie, że procesy, które wyznaczają początek podróży w stronę formowania się planet, a ostatecznie życia w Układzie Słonecznym, mogą być takie piękne” podsumowuje Per-Gunnar Valegård, doktorant na University of Amsterdam w Holandii, który kierował badaniami obszaru Orion. Valegård, ktory jest także nauczycielem w International School Hilversum w Holandii, ma nadzieję, że zdjęcia zainspirują jego uczniów do zostania w przyszłości naukowcami.
W serii badań zespół astronomów rzucił nowe światło na fascynujący i skomplikowany proces powstawania planet. Oszałamiające zdjęcia uzyskane przy pomocy Bardzo Dużego Teleskopu (VLT) w Chile, należącego do ESO, pokazują jeden z największych w historii przeglądów dysków, w których formują się planet. Badania łączą obserwacje ponad 80 młodych gwiazd, wokół których mogą powstawać planety, dając astronomom bogactwo danych i unikalny wgląd w to, jak w różnych rejonach naszej galaktyki rodzą się planety.
