Fotograficzne materiały barwne, jakie spotykamy na naszym rynku w sklepach fotooptycznych, jak ORWOCOLOR czy ORWOCHROM,są to materiały wielowarstwowe, bazujące na subtraktywnej syntezie barw. Synteza subtraktywna barw jest to wytwarzanie wrażenia barwy przez przepuszczanie światła białego przez jeden lub kilka filtrów świetlnych, z których każdy pochłania selektywnie część widma. Barwa światła przepuszczonego powstaje wskutek odejmo­wania (subtrakcji) części składowych widma od światła białego. Najczęściej stosowane są tu filtry o trzech barwach podstawowych syntezy subtraktywnej: żółty — pochłaniający światło niebieskie, purpurowy — pochłaniający światło zielone i niebieskozielony — pochłaniający światło czerwone.

---

Wspomnianym wyżej filtrom odpowiadają barwnikowe obrazy cząstkowe, powstające w poszczególnych warstwach emulsji błony barwnej w procesie jej wywoływania. Typowe dla naszego rynku materiały barwne firmy ORWO mają trzy warstwy światłoczułe. W każdej z nich rejestruje się jeden z trzech obrazów cząstkowych fotografowanego przedmiotu i tworzy się przez wywołanie obraz barwny o jednej spośród trzech barw podstawowych: żółty, purpuro­wy lub niebieskozielony. Jeżeli przez wywołaną błonę przepuścimy światło białe, to poszczególne obrazy cząstkowe będą działać na nie jak filtry barwne, pochłaniające część jego widma. Wskutek tego światło nabierze odpowiedniego zabarwienia, przy czym zabarwienie to powstaje jako efekt odejmowania (subtrakcji) części widma pochła­nianej przez barwnik, z którego jest utworzony obraz cząstkowy. Uzyskana barwa światła będzie odpowiadała barwie obrazu cząstko­wego, a równocześnie będzie dopełniającą w stosunku do barwy światła pochłoniętego przez ten obraz. Każda z trzech warstw wywołanej błony barwnej zatrzymuje inną część widma, nadając zarazem inne zabarwienie przepuszczanemu przez siebie światłu. Z tych trzech obrazów monochromatycznych, z których każdy jest w innym kolorze, wskutek ich zmieszania się ze sobą powstaje obraz wielobarwny.

Warstwa rejestrująca obrazy w błonie barwnej składa się z trzech warstw światłoczułych oraz z wielu warstw pośrednich i pomocniczych. Wszystkie one są bardzo cienkie, a łączna ich grubość nie przekracza 20 urn (0,02 mm). Jeden z możliwych układów tych warstw przedstawiono na rys. III zamieszczonym na wkładce barw­nej. W opisie naszym omawiamy jedynie te zjawiska, które odgrywają podstawową rolę przy tworzeniu się obrazu barwnego na błonie fotograficznej. Pomijamy, przykładowo, tworzenie się w odpowiednich warstwach błony specjalnych masek barwnych, których zada­niem jest poprawienie nasycenia i jakości odtwarzania barw na pozytywach uzyskiwanych w drodze kopiowania z negatywu. Szcze­gółowe rozpatrywanie tych zagadnień zajęłoby nam bowiem zbyt dużo miejsca. Dlatego też w schemacie budowy typowej błony barwnej, przedstawionym na rys. III, pominięto wiele warstw pomoc­niczych emulsji, wśród nich również i te, w których tworzą się maski barwne (w rzeczywistości łączna liczba warstw światłoczułych nowo­czesnych materiałów barwnych wraz z warstwami pomocniczymi może dojść do kilkunastu).

Przesuwając się w głąb warstw emulsyjnych błony od strony padania promieni świetlnych w aparacie fotograficznym będziemy napotykali kolejno na opisane poniżej warstwy (ich numeracja pokrywa się z numeracją warstw na rys. III). 1. Warstwa ochronna pokrywająca od zewnątrz warstwy światłoczułe. 2. Warstwa emulsji światłoczułej uczulonej jedynie na światło niebieskie. Zawiera ona komponent barwnika żółtego i w niej właśnie powstaje obraz cząstkowy o barwie żółtej. 3. Warstwa zawierająca w sobie żółty filtr odcinający promie­niom niebieskim drogę do dalszych warstw emulsji. 4. Warstwa emulsji uczulonej na światło zielone (emulsja o uczuleniu ortochromatycznym). Zawiera ona komponent barwnika purpurowego, w niej więc powstaje obraz cząstkowy o barwie purpurowej. 5. Warstwa emulsji uczulonej na światło czerwone (emulsja o uczuleniu panchromatycznym). Zawiera ona komponent barwnika zielononiebieskiego, tak więc w niej powstaje obraz cząstkowy o barwie niebieskozielonej. 6. Żelatynowa warstwa przeciwodblaskowa, zawierająca za­wiesinę srebra koloidalnego. Ma ona za zadanie pochłanianie pro­mieni świetlnych, które przedostały się przez omówione wyżej trzy warstwy emulsji. 7. Przezroczyste podłoże błony.

Na założoną do aparatu fotograficznego błonę pada barwny obraz fotografowanego przedmiotu, rzutowany przez obiektyw apa­ratu. W jaki sposób zostaje on w tej błonie zarejestrowany? W tym celu, jak już wspomniano, obraz ten jest rozkładany na trzy podstawo­we barwy, a następnie każdy z trzech obrazów cząstkowych zostaje zarejestrowany w odrębnej, przeznaczonej tylko dla niego warstwie emulsji. W pierwszej ze światłoczułych warstw, oznaczonej nume­rem 2, czułej jedynie na promieniowanie niebieskie, rejestrują się tylko fragmenty obrazu o tej właśnie barwie. Dla dwu pozostałych barw przeznaczone są dwie dalsze warstwy emulsji, oznaczone numerami 4 i 5. Ponieważ każda emulsja bazująca na światłoczułych związkach srebra jest z natury swojej czuła przede wszystkim na promieniowanie niebieskie i nie sposób jej tego uczulenia pozbawić, te dwie dalsze warstwy oprócz promieniowania zielonego (warstwa nr 4) i czerwonego (warstwa nr 5) mogą też zarejestrować promienie niebieskie. A przecież cząstkowy obraz złożony z promieniowania niebieskiego powinien zostać zarejestrowany jedynie i wyłącznie w górnej, przeznaczonej dla niego warstwie emulsji. W tym właśnie celu pod pierwszą warstwą emulsji jest umieszczony żółty filtr (warstwa nr 3), który zatrzymuje promieniowanie niebieskie i nie dopuszcza go do dalszych warstw, przepuszcza natomiast swobodnie zarówno promienie zielone, jak i czerwone.

Promienie zielone tworzą obraz, który zostaje zarejestrowany w warstwie emulsji o uczuleniu ortochromatycznym, oznaczonej numerem 4. Ulegają one przy tym stosunkowo silnemu rozproszeniu w kolejnych warstwach emulsji, tak że w zasadzie nie przedostają się już dalej. Natomiast mniej podatne na rozproszenie promienie czerwone bez przeszkód docierają do ostatniej warstwy emulsji, oznaczonej numerem 5, o uczuleniu panchromatycznym. W niej to zostaje zarejestrowany obraz cząstkowy złożony z promieni czerwo­nych. Schemat wyjaśniający w jaki sposób promienie światła o róż­nych barwach są rejestrowane w odpowiednich warstwach emulsji błony przedstawiono na rys. IV zamieszczonym na wkładce barwnej.

Emulsja w poszczególnych warstwach błony barwnej składa się nie tylko z substancji światłoczułych, lecz zawiera także komponenty barwników, w każdej warstwie inne. Komponenty te to związki chemiczne, które w procesie wywoływania łączą się z produktami utleniania substancji wywołującej i tworzą nierozpuszczalne barwni­ki. Z tych barwników zbudowane są obrazy cząstkowe, powstające w poszczególnych warstwach emulsji. I tak, pierwsza warstwa emulsji, uczulona na światło niebieskie, oznaczona numerem 2, zawiera komponent barwnika żółtego. Warstwa następna (nr 4), uczulona na światło zielone, zawiera komponent barwnika purpurowego. Ostatnia warstwa emulsji (nr 5), uczulona na światło czerwone, zawiera komponent barwnika niebieskozielonego. Po wywołaniu błony bar­wnej kolejność i zabarwienie cząstkowych obrazów będą takie, jak przedstawiono na rys. III po stronie prawej. W trakcie wywoływania zostają usunięte z błony filtr żółty (warstwa nr 3) i warstwa przeciwodblaskowa (nr 6).

Barwa każdego z obrazów cząstkowych jest barwą dopełnia­jącą do koloru promieni świetlnych, na jaki była uczulona warstwa, w której powstał ten obraz (warto tu może przypomnieć, że przez barwy wzajemnie dopełniające należy rozumieć takie dwie barwy świateł, które po zmieszaniu wytwarzają wrażenie barwy białej). Na błonie po jej wywołaniu powstaje więc barwny obraz negatywowy. Oznacza to, że barwy tego obrazu będą barwami dopełniającymi w stosunku do rzeczywistych barw fotografowanego przedmiotu. W celu uzyskania pozytywu, który byłby w swoich kolorach w przybliżeniu wierny wyglądowi fotografowanych przedmiotów, nale­ży skopiować negatywy na barwnym papierze fotograficznym lub błonie pozytywowej w celu uzyskania diapozytywu.
Zapamiętaj:

1. Spotykane na naszym rynku błony do fotografii barwnej są to materiały wielowarstwowe bazujące na subtraktywnej syntezie barwnej.
2. Pełny obraz barwny powstaje tu przez zmieszanie ze sobą promieni świetlnych przepuszczanych przez każdy z trzech obrazów cząstkowych. Te różnie zabarwione promienie światła są wynikiem pochłaniania określonej części widma światła białego przez barwniki tworzące poszczególne obrazy cząstkowe.