Istnieją dwa rodzaje (a może należałoby mówić o dwu systemach)fotografii barwnej. W pierwszym z nich stosuje się materiały negatywowe. Po ich naświetleniu i wywołaniu uzyskuje się barwne obrazy negatywowe fotografowanych przedmiotów. Z tych negatywów w drodze kopiowania otrzymuje się pozytywy, które powinny pod względem jasności i barwy odpowiadać fotografowanemu przedmiotowi. W drugim systemie do zdjęć używa się odwracalnych materiałów barwnych.
Po ich naświetleniu i wywołaniu otrzymuje się tu od razu(i to bez potrzeby kopiowania) diapozytywy barwne, które można oglądać wprost w świetle przechodzącym lub w postaci obrazów rzutowanych na ekran projekcyjny. W tym ostatnim przypadku będą to obrazy wielokrotnie powiększone.
Oba wspomniane rodzaje fotografii barwnej mają swoje zalety i wady. Przyjrzyjmy się im uważnie.
Charakterystyczne cechy barwnego procesu negatywowo-pozytywowego to uzyskiwanie obrazów negatywowych, z których dopiero w procesie kopiowania otrzymuje się obrazy pozytywowe (lub diapozytywowe), możliwość korekcji barw w procesie kopiowania oraz możliwość wykonania z każdego negatywu dowolnej ilości kopii pozytywowych.
Błonę negatywową naświetloną w aparacie poddaje się działaniu specjalnego wywoływacza. Pod jego wpływem powstają we wszystkich trzech warstwach światłoczułych błony obrazy srebrowe. Równocześnie, jako efekt reakcji produktów utleniania wywoływacza z komponentami barwników zawartymi w emulsji, tworzą się w tychże warstwach cząstkowe obrazy barwnikowe. Proces ten nazywamy wywoływaniem barwnym. W następnych etapach obróbki laboratoryjnej obrazy srebrowe poddaje się odbielaniu. Polega ono na utlenieniu srebra z równoczesnym działaniem związków bromu, tak że srebro obrazu zostaje zamienione na bromek srebra. Wówczas bromek srebra usuwa się z błony, poddając go działaniu utrwalacza — tiosiarczanu sodu. Usunięcie w ten sposób srebra z błony odsłoni nam negatywowy obraz barwnikowy. Równocześnie, dzięki procesowi odbielania i utrwalania, zostaje usunięty z błony żółty filtr, utworzony ze srebra koloidalnego, znajdujący się pod pierwszą warstwą światłoczułą przeznaczoną do zarejestrowania obrazu złożonego z promieni niebieskich.
Odwracalna błona barwna jest zbudowana analogicznie jak błona negatywowa i podobnie jak tamta jest materiałem wielowarstwowym. Także i na błonie odwracalnej obrazy barwne uzyskujemy dzięki subtraktywnej syntezie barw. Schemat przekroju błony pokazany na rys. III będzie w równej mierze odnosił się do negatywowej, jak i odwracalnej błony barwnej. Zarówno bowiem w przypadku pierwszej z nich, jak też i drugiej, ich kolejne, odpowiadające sobie nawzajem warstwy emulsji światłoczułej będą miały identyczne uczulenie. Dzięki procesowi wywoływania barwnego tworzą się w nich trzy obrazy cząstkowe o trzech podstawowych barwach. Pozostałe właściwości fotochemiczne warstw światłoczułych błon, jak np. kontrastowość, różnią się oczywiście pomiędzy sobą zgodnie z przeznaczeniem każdego z typów błon. Inne bowiem właściwości musi mieć obraz na materiale odwracalnym, przeznaczony wprost do projekcji, inne natomiast obraz negatywowy, przeznaczony do dalszego kopiowania. Różne są także sposoby wywoływania błon negatywowej i odwracalnej.
Błonę odwracalną poddaje się procesowi laboratoryjnemu, którego przebieg przedstawiono na rys. V zamieszczonym na wkładce barwnej. Po naświetleniu w aparacie fotograficznym błonę odwracalną poddaje się obróbce w wywoływaczu wstępnym. Jest to wywoływacz czarno-biały, wywołujący obraz negatywowy, jaki został naświetlony na błonie. Przy tym wywoływaniu powstają jedynie obrazy srebrowe, nie tworzą się natomiast żadne barwniki (rys. V-D). Po upływie określonego czasu proces wywoływania przerywa się chemicznie i płucze błonę w bieżącej wodzie. Wypłukana błona zostaje naświetlona na całej powierzchni białym, rozproszonym światłem. W tym momencie zostają naświetlone te wszystkie światłoczułe związki srebra, które nie zostały wywołane w wywoływaczu wstępnym, a więc te, które tworzą obraz pozytywowy, bowiem obraz negatywowy został już wywołany uprzednio. Teraz błonę poddaje się wywoływaniu barwnemu. Wywoływacz barwny powoduje równoległe wywołanie pozytywowych obrazów srebrowych oraz powstanie odpowiednich barwnych obrazów cząstkowych w każdej z trzech warstw światłoczułych błony. Po zakończeniu wywoływania barwnego w warstwach emulsyjnych błony znajdują się teraz równocześnie: negatywowy obraz srebrowy, pozytywowy obraz srebrowy oraz obraz pozytywowy utworzony z barwników (rys. V-E).
Poddając błonę działaniu odbielacza i utrwalacza usuwa się z niej oba obrazy srebrowe (wraz z żółtą warstwą filtrującą) i w efekcie odsłania się pozytywowy obraz barwny (rys. V-F). Pomiędzy kolejnymi etapami obróbki błona jest poddawana starannemu płukaniu.
Przyjrzyjmy się teraz szczegółowo pewnym charakterystycznym właściwościom materiałów odwracalnych.
- Istnieją dwa rodzaje zdjęciowych materiałów odwracalnych. Jedne z tych materiałów, oznaczone symbolem UT, są przystosowane do fotografowania przy świetle dziennym, inne natomiast, oznaczone symbolem UK, do fotografowania przy świetle sztucznym. Różnice zachodzące pomiędzy nimi zostaną omówione w jednym z dalszych rozdziałów.
- Każde zdjęcie wykonane na błonie odwracalnej jest unikalnym diapozytywem. Wykonywanie duplikatów z tych diapozytywów jest dosyć kłopotliwe. Niemniej kłopotliwe (w warunkach technicznych, jakimi dysponujemy w naszym kraju) jest wykonywanie z tychże diapozytywów odpowiednich powiększeń na papierze barwnym.
- W wielu krajach problem ten jest rozwiązywany w prosty sposób przez zastosowanie specjalnego odwracalnego papieru barwnego. Na naszym rynku nie spotyka się jednak takiego papieru. Niemniej niektóre krajowe laboratoria usługowe podejmują się wykonywania powiększeń z przezroczy odwracalnych. Z przezrocza takiego jest sporządzany wówczas negatyw wtórny, a z niego dopiero powiększenie. Metoda ta jest pracochłonna, a ceny za taką usługę wysokie.
- Po naświetleniu zdjęć nie ma tu praktycznie żadnej możliwości wprowadzenia korekcji barw w trakcie procesu wywoływania.
- System fotografii barwnej bazujący na materiałach odwracalnych jest najtańszym spośród wszystkich systemów, bowiem nie ma tu żadnych dodatkowych procesów laboratoryjnych poza wywoływaniem.
- Obrazy uzyskiwane w systemie odwracalnym charakteryzują się dobrym nasyceniem barw. Są one bardzo sugestywne dla widza dzięki temu, że ogląda się je w dużym powiększeniu na ekranie, a pomieszczenie, w którym odbywa się projekcja, jest przyciemnione.
Powstaje teraz pytanie: jaki system fotografii barwnej wybrać? Aby na nie odpowiedzieć, trzeba sobie wyraźnie uświadomić, w jakim celu fotografujemy oraz jaki użytek chcemy robić z naszych zdjęć.
Jeżeli zadowolimy się posiadaniem unikalnych diapozytywów i odpowiada nam oglądanie tych zdjęć wyłącznie w postaci obrazów rzutowanych w dużym powiększeniu na ekran, wówczas powinniśmy zdecydować się na fotografowanie na materiałach odwracalnych. Jest to system niewątpliwie najtańszy, a przy tym najprostszy z technicznego punktu widzenia. Musimy tu jednak liczyć się z koniecznością pewnych inwestycji, chociażby w postaci rzutnika do przezroczy oraz ekranu. Taki jednorazowy wydatek zaspokoi jednak nasze potrzeby na wiele lat. Pewne kwoty będziemy musieli jeszcze wydawać od czasu do czasu na zakup ramek do przezroczy. Wszystkie te wydatki wyniosą jednak w sumie mniej niż koszty, jakie musielibyśmy ponosić, gdybyśmy chcieli zamawiać w laboratorium usługowym powiększenia barwne ze wszystkich udanych technicznie zdjęć wykonanych na negatywowym materiale barwnym.
Jeżeli jednak chcemy przechowywać zdjęcia barwne w postaci powiększeń — uporządkowane w albumach, tak aby były w każdej chwili gotowe do pokazania, jeżeli przewidujemy, że z wielu zdjęć będziemy chcieli mieć po kilka powiększeń (np. w celu rozdania przyjaciołom), to powinniśmy wybrać system negatyw-pozytyw. Po wykonaniu zdjęć na błonie negatywowej będziemy korzystali z usług odpowiedniego laboratorium. Ten system fotografii barwnej jest znacznie droższy od poprzedniego ze względu na koszt wykonania odbitek pozytywowych. Zastanówmy się więc najpierw, czy nasza kieszeń wytrzyma te wydatki. Wybierając system negatyw-pozytyw możemy oczywiście oszczędzać ograniczając drastycznie liczbę wykonywanych zdjęć. Jest to jednak metoda bardzo bolesna dla każdego prawdziwego miłośnika fotografii.
Przez kopiowanie negatywów na barwną błonę pozytywową można również uzyskać diapozytywy barwne. Są nawet laboratoria usługowe, które podejmują się takich prac. Trzeba jednak pamiętać, że tak uzyskane diapozytywy nie dorównują pod względem nasycenia barw diapozytywom wykonanym wprost na błonie odwracalnej.
Zapamiętaj:
- Istnieją dwa rodzaje fotografii barwnej. Jeden z nich bazuje na materiałach odwracalnych. Po wywołaniu otrzymuje się wówczas gotowe do projekcji diapozytywy. Drugi to metoda negatyw-pozytyw.
- System odwracalny powinniśmy wybrać wówczas, gdy zadowala nas posiadanie diapozytywów, system negatyw-pozytyw zaś wówczas, gdy chcemy aby pozytywy barwne miały postać odbitek papierowych, a także wówczas gdy przewidujemy konieczność wykonywania większej liczby odbitek z poszczególnych klatek błony.
